اصلا اصلاح طلبی چرا به وجود آمد؟ اصلاح طلبی واکنشی بود به فضای نسبتا بسته ای که در زمان «آقای هاشمی» بر کشور مسلط بود. آن وقت، به نام بحران های پس از جنگ و ضرورت اتحاد برای توسعه، سکوت نسبی بر کشور حکمفرما شد و اصلاح طلبان به همین معترض بودند.

و حالا، اصلاح طلبان، در کنار خاندان «آقای هاشمی» و حزب عدالت و توسعه، هر نوع نقد و نظر راجع به «آقای روحانی» که به نحوی، «آقای هاشمی دوم» است را چه در عمل و چه در سخن و تبلیغات سرکوب می کنند. لحن تند و بسیار تند و خشن روزنامه «جمهوری اسلامی» علیه منتقدان دولت، نشان از همین تکرار تاریخ دارد. در گذشته هم روزنامه رسالت به سردبیری دکتر احمد توکلی، خواهان دفاع از منتقدان و اعتدال در مسیر اعمال خشن توسعه بود، و امروز نیز ترجیح می دهد تا از سیاستمداران اصلاح طلب و کارگزار، خویشتن داری و انصاف در مورد منتقدان را مطالبه کند. لحن سیاسی و بالطبع، لحن گفتارهای فضای واقعی و رایانه ای به غایت تند شده است، طوری که تذکر مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید فطر را موجب شد: «متاسفانه امروز در فضای عمومی، در فضاهای مجازی، توهین به یکدیگر، اهانت به یکدیگر و تهمت زدن به یکدیگر از سوی جمعی رایج شده است؛ البته این جمع، مسلما جمع زیادی نیستند، لکن کارشان به کشور و به فضای عمومی کشور صدمه می زند؛ بعضی از این ها گناه کبیره است. بایستی روح وحدت و روح اهتمام حاکم باشد».

تاریخ سیاست کشور ما به طرز ناجور و تناقض آلودی تکرار می شود؛ و این بر می گردد به این که جریان های سیاسی ما کمتر برای خود و جوانان توضیح می دهند که اصلا چرا به وجود آمده اند. از این قرار، جوانان اصلاح طلبی می بینیم که در فضای واقعی و رایانه ای، آن چنان خشن و بددهان به منتقدان خود می تازند که ربط و نسبتی به گفتمان اصلاح طلبی دوم خرداد 1376 ندارد. نحوی افراط و تفریط در جریان است؛ ما نیاز به نقطه اعتدال واقعی داریم که اخلاق فردی و اجتماعی اسلام در اختیار ما می گذارد. نه باید به نام ضرورت ها و فوریت های توسعه و اداره کشور، فضای نقد و امر به معروف و نهی از منکر را مسدود کرد، و نه باید برای ایجاد امکان نقد از درون یک فضای بسته به تفریط در پایبندی به اصول و افراط در ولنگاری افتاد. اینجا کلید واژه هایی مطرح هستند: «حریت»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «مبادی آداب و اصول بودن»، «گفتمان انتقادی»، «اشداء علی الکفار و رحماء بینهم».

صرف نظر از طرح و تحلیل هر یک از این کلیدواژه ها که بحث های جداگانه می طلبند، نفس این که «تاریخ نباید فراموش گردد» و «اشتباهات گذشته نباید تکرار شوند» موضوع تاملات گفتار ماست.

لازم است هر سیاستمداری روزانه سه سوال را از خود بپرسد، تا از حرکت پیوسته به سمت اهداف و اتخاذ بهترین تصمیم ها مطمئن شود. باید سعی کنیم تا با صداقت و ذهنی باز، این سوال ها را از خود بپرسیم و ببینیم پاسخ ها ما را به کجا می برند:

نخست این که چرا به این مسیر و خط سیاسی افتادیم؟ این سوال ساده به ما در بررسی و زنده نگاه داشتن خواسته ها و انگیزه ها کمک می کند؛ با پاسخ به این سوال می توان نمودار تغییر انگیزه ها و خواسته ها را به مرور زمان ببینیم. آورده اند که وقتی جناب بهزاد نبوی از زندان هشتاد و هشت آزاد شد، دختری از جماعت اصلاح طلب به سمت او رفت و دستش را برای چاق سلامتی به سمت او پیش برد. او، با تاسف از اطرافیان پرسید که ما چگونه اصلاح طلبی را هدایت کرده ایم که عاقبتش به اینجا رسیده است؟ قرار اصلاح مسیرها در چارچوب انقلاب اسلامی بود؛ حالا دخترانی در میان اصلاح طلبان پیدا می شوند که از نام اصلاح طلبی و خط امام، نقبی به سوی دین ستیزی و دین گریزی زده اند. مرور هر روزه این سوال در ذهن یک سیاستمدار، مانند تاملات خلوت زندان است؛ او را بر آن می دارد تا از روزمرگی ها جدا شود و در مورد مسیر پیموده شده بیندیشد. سعی کنید با خود و این جوانان نورسته صادق باشید. پرسیدن هر روز این سوال، باعث تاکید بر خواسته های اصولی، و رسیدن به ذهنیتی برای دلیل انجام کارها می شود. سوال های ریزتر ذیل این سوال کلی بدین شرح اند: دلیل شما برای راه اندازی اصلاح طلبی چه بوده است؟ چرا اصلاح طلبی در سال 76 تا آن اندازه برای شما دل انگیز بود؟ و آیا شما فرد مناسبی برای پیشبرد اصلاح طلبی بوده اید؟ چه نقاط قوتی داشتید که باید تقویت شوند؟ و چه چیزهایی کم داشتید که باید ترمیم شوند؟

پرسش دوم این است که هدف خط و ربط سیاسی شما چه بوده است و چه هست؟ وقتی به سوال اول پرداختید و به دلیل راه اندازی اصلاحات پی بردید، سوال بعدی به وجود می آید: این که نهایتا در جریان اصلاح طلبی می خواهید به چه چیزی برسید؟ همیشه باید چشم اندازی از هدف داشته باشید تا گم نشوید؛ خواه ستاره قطبی باشد، یا بلد راه، و اگر هر دو که چه بهتر. آیا موفقیت اصلاح طلبی در ایجاد یک فضای گفتگویی بر مبنای اصول بود؟ آیا منظور از «جامعه مدنی»، «جامعه مدینه ای» بود؟ آیا هدف ترویج ولنگاری بود، یا ترویج گفتگو بر پایه اصول؟ آیا هدف، آزادی علیه احکام اسلام بود یا «حریت»؟ آیا هدف ارتباط با آمریکا و «استکبار جهانی» بود؟ آیا هدف رسیدن به توسعه بود یا «یک مشت دلار»؟ آیا مقصد اصلاح طلبی، بالا رفتن از نردبان بازار و رسیدن به سطوح بالاتر سرمایه داری بود؟ خوب است اصلاح طلبان عزیز، روز خود را با این سوال شروع کنند و ببینند پاسخ به این سوال، آنان را به کجا می برد. اهداف رسمی اصلاح طلبی امروز چیست؟ و چه نسبتی با ارزش های سال هفتاد و شش دارند؟

نهایتا، پرسش سوم این است که جایگاه اصلاح طلبی کجاست؟ مقدم بر این سوال، تعیین این مبناست که معنای تاریخی اصلاح طلبی در یک افق بلندمدت چیست و جایگاه برنامه اصلاح طلبی در این مسیر کجاست؟ آیا اصلاح طلبی در مسیر صحیحی قرار گرفته است؟ فکر می کنید کجای کار اشتباه است؟ کدام کارها درست پیش می روند و چگونه می توان آن ها را تقویت کرد؟ از مسیر پیموده شده چه درس هایی می گیرید؟ سوال اینجاست که آیا اشتباهات شما زمینه یادگیری و رشد را برایتان فراهم می کنند؟ اگر پاسخ خیر باشد امکان قرار گرفتن چند باره در مسیر اشتباه و برداشتن گام های نادرست همچنان وجود خواهد داشت. قدم به قدم بعدی چیست؟ برای پیشبرد صحیح اصلاح طلبی، در آینده به چه استراتژی هایی نیاز دارید؟

واقع آن که اختلال ممکن است در هر خط و ربط سیاسی رخ دهد، زیرا، تغییر اجتناب ناپذیر است. سیاستمدارانی که از این تغییرها جان سالم به در می برند، مدام به پس و پیش مسیر نگاه می کنند، امواج جدید را می بینند، و سعی می کنند خیلی زود با آن ها در مسیر اصولی پیشین سازگار شوند. این، به زبان آسان است، و رسالت دشوار هر سیاستمداری است.