برای اولین بار نام «سوله» را در یکی از بازپرسی های دادسرای شمیران شنیدم که جوانی متهم به جعل سند وقتی خبر اعزام خود به زندانی گمنام در جنوب تهران را شنید که تازه متوجه شدم نام آن سوله است، به دست وپا افتاد و چون از نوشته هایم من را می شناخت، گفت وکالتم را قبول کنید. هرچقدر حق الوکاله تعیین کنی، می پردازم. تنها کمک شما این باشد که من را به سوله اعزام نکنند! تعجب کردم. سوله کجاست و چرا این نام را تا آن زمان نشنیده بودم. وقتی نامه اعزام به سوله را به دست مامور انتظامی دادند، ترس واقعی در چهره اش بعینه دیده می شد. مدت ها گذشت تا مردم نام واقعی سوله را فهمیدند: «کهریزک»؛ نامی که سرنوشت سعید مرتضوی، دادستان سابق تهران، با این نام گره خورد، او را به اتهام اعزام متهمان به این مکان از قضاوت معلق و سرانجام روانه زندان کرد. البته مقام معظم رهبری بعد از اطلاع از واقعیت تلخ و حوادث بس غمناک کهریزک دستور تعطیلی سوله یا همان کهریزک را صادر کردند. چرا باید دستگاه قضائی، جریمه عملکرد دیگرانی را که به عمد یا سهو قوانین مربوطه را رعایت نمی کنند، بپردازد؟ حال قصه فشافویه یا ندامتگاه مرکزی تهران است؛ مشاهدات یک روزنامه نگار که یک روز را در فشافویه گذراند و روایتی از ساکنان آنجا را بیان کرد، می تواند بررسی شود. وقتی دو حقوق دان نیز از گذر ایام زندانیان فشافویه از درون زندان یاد می کنند، بر مسئولان فرض است در حوزه حدود اختیارات و وظایف خود حساسیت بیشتری به خرج دهند. نگارنده با بیش از 40 سال سابقه وکالت و 30 سال معلمی دانشکده های حقوقی خود را عضو کوچکی از جامعه حقوق می دانم و دادگستری، اگر نگویم خانه اول، خانه دومم است. با همه وجود می خواهم زحمات طاقت فرسای مجموعه قوه قضائیه که حافظ امنیت قضائی کشور بوده و با انبوه پرونده ها مشغول جهاد قضائی هستند، به تنگ نظری و بدسلیقگی عده ای محدود و معدود گرفتار نشوند؛ اما از نظر قانونی زندان قوه قضائیه حسب آیین نامه سازمان زندان ها مصوب سال 1364 و اصلاحات بعدی باید چگونه جایی باشد و زندانیان چه حق و حقوقی در ایام تحمل حبس اعم از زندانیان زیر قرار یا زندانیانی که محکومیت قطعی خود را می گذرانند، دارند؟ سازمان زندان ها سازمانی است مستقل که به طور مستقیم زیر نظر رئیس قوه قضائیه انجام وظیفه می کند و بودجه مستقل دارد. در ماده 3 آیین نامه سازمان زندان ها به صراحت آمده است «هدف از نگهداری محکومان - حرفه آموزی، بازپروری و بازسازی- است». قانون گذار محل نگهداری متهمانی را که با قرار کتبی مقام های صلاحیت دار قضائی تا اتخاذ تصمیم نهایی به آنجا معرفی می شوند، بازداشتگاه نامیده است. برابر تبصره یک ماده 4 «نگهداری متهمان با محکومان در یک مکان ممنوع است»؛ تبصره ای که عملا امروزه امکان اجرا ندارد و با تاسف وقتی متهمان در کنار محکومان قرار می گیرند، از اهداف نگهداری در زندان- یعنی حرفه آموزی، بازپروری و بازسازی- فاصله دارد. زندان ها هم به زندان بسته، مرکز حرفه آموزی و اشتغال مشاغل، موسسه های تخصصی یا دیگر نام هایی که در آیین نامه آمده است، گفته می شود. زندان بسته، زندانی است محصور که با برج های دیده بانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت کامل باشد. در این نوع زندان برابر تبصره ماده 6 محکومان شب ها در خوابگاهی اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه آموزشی و فنی وحرفه ای و تفریحی استفاده می کنند و در کارگاه های داخل زندان به کار گمارده می شوند... تبصره ای که عملا متروک است و فکر نکنم در کمتر زندانی اجرا شود. البته قانون گذار تعاریف دیگری هم از مراکز نگهداری زندانیان مثل مراکز حرفه آموزی و اشتغال یاد کرده است. وقتی محکوم یا متهمی وارد زندان می شود، مشخصات او در کارت مخصوصی ضبط می شود و می تواند اشیا و لوازم شخصی زیر را داشته باشد: کتاب و نشریات مجاز، خمیردندان و مسواک غیرفلزی، صابون و شامپو و جای صابون غیرفلزی، ابر حمام، شانه غیرفلزی، دو عدد حوله کوچک، دو جفت جوراب، لباس زیر بنا به ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (کاغذ، پاکت، مداد، خودکار) عینک طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه زندان، ناخن گیر فاقد چاقو، ماشین اصلاح سنتی و رادیوی یک موج باتری دار. در هر زندان شورایی به نام شورای طبقه بندی زندانیان متشکل از قاضی ناظر زندان به عنوان رئیس شورا، رئیس زندان با مرکز مربوطه به عنوان دبیر شورا، مسئولان واحدهای قضائی، بازپروری انتظامی، رئیس اندرزگاه مربوطه، یک نفر روان شناس و یک نفر مددکار با انتخاب رئیس مرکز یا زندان ایجاد می شود.

وظایف شورای طبقه بندی برابر ماده 66 به شرح زیر است:

الف) تعیین و تقسیم محل استقرار محکومان و متهمان

ب) اشتغال یا عدم اشتغال به کار محکومان در مراکز اشتغال داخل یا خارج زندان

ج) اظهارنظر در زمینه احراز شرایط آزادی مشروط و عفو زندانیان با رعایت مقررات مربوطه، این شورا هفته ای دست کم یک بار تشکیل می شود و با حضور اکثریت اعضا رسمیت می یابد، علاوه بر لوازم شخصی برابر ماده 71 لوازم آسایشگاه برای هر محکوم عبارت است از: تختخواب، تشک، بالش، دو تخته پتو، ملحفه برای پتو، تشک و بالش. ماده 74 برنامه روزانه زندان ها و بازداشتگاه ها را به شرح زیر تعیین کرده است:

اذان صبح بیدارباش و تا طلوع آفتاب انجام امور واجب مذهبی، استحمام، نظافت آسایشگاه، امور شخصی، طلوع آفتاب، ورزش صبحگاهی، صرف صبحانه و سپس شرکت در کلاس ها یا کارگاه ها، از ظهر تا دو بعدازظهر انجام امور واجب مذهبی، صرف نهار و استراحت. دو بعدازظهر به بعد شرکت در کلاس ها یا کارگاه ها، مغرب به جای آوردن امور واجب مذهبی، شام و ساعت خاموشی. محکومان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نیستند و جهت رفع نیاز مسئولان زندان مکلف اند با استفاده از روش های قابل اجرا تمهیداتی را فراهم کنند تا محکومان بتوانند از محل موجودی خود نسبت به خرید از فروشگاه ها و تهیه سایر کالاهای مورد نیاز خود اقدام کنند. غذای زندانیان به تناسب فصل های سال به وسیله مدیرکل هر استان تصویب و به زندان ها ابلاغ می شود. در مورد بهداشت زندان باید دست کم ماهی یک بار ضدعفونی شود که اگر حشرات یا بروز اپیدمی و اشاعه ویروس و بیماری های موسمی ایجاب کند، زودتر به گندزدایی لوازم مربوطه و سم پاشی اتاق ها در محوطه زندان اقدام شود. استحمام محکومان و استفاده از گرما و مستراح و دستشویی زندان که باید همیشه تمیز و نظیف باشد و به اندازه کافی دوش سرد و گرم در دسترس محکومان گذاشته شود تا بتوانند با توجه به فصول سال حداقل در هفته یک بار استحمام کنند. در مورد زندانیانی که نسخه یا دارویی همراه داشته باشند در اختیار بهداری زندان قرار می گیرد تا به تجویز پزشک به او داده شود و هر گاه دارو جنبه حیاتی برای زندانی داشته باشد، باید فورا پس از معاینه و تجویز پزشک در اختیار زندانی قرار گیرد و با تشخیص پزشک بهداری موسسه یا زندان در صورت ضرورت محکوم بیمار در بیمارستان زندان بستری می شود. محکومان می توانند از اخبار کشور به وسیله وسایل ارتباط جمعی مجاز در داخل زندان مانند رادیو – تلویزیون و دست کم یک روزنامه کثیرالانتشار اطلاع حاصل کنند. مقیدکردن زندانی به دستبند هنگام بدرقه برابر نظریه رئیس زندان و در غیاب وی بالاترین مقام مسئول مجاز است. نمی دانم پابند از کجا وارد مرحله اعزام زندانی شده است؟ موضوع دستبند و پابند که استفاده عام آن برای همه زندانیان خصوصا زندانیانی که اتهام آنان مالی یا مسائل کیفری دیگر نیست مطرح شد. مثلا برخورد با خبرنگاران و نویسندگان و وکلا و مدیران مسئول روزنامه ها که مورد انتقاد ریاست محترم قوه قضائیه واقع شد اما کماکان ادامه دارد. این در حالی است که با توجه به شخصیت افراد می توان همان گونه که ریاست قوه قضائیه گفت از این نوع برخوردها نداشت. حال از فضای داخلی زندان فشافویه اخباری به گوش می رسد که می شود با اعزام گروه های ویژه خصوصا نمایندگانی از ریاست محترم قوه قضائیه یا نمایندگان مجلس تحت هر عنوان مثلا تحقیق و تفحص، درباره صحت و سقم آن تحقیق جامع انجام داد که حتما باعث تقویت دستگاه قضا خواهد شد. اخبار متواتر منتشره از فشافویه و برخی دیگر از زندان های کشور اگر جدی گرفته شود، مانع از بروز اتفاقاتی که در گذشته هم موارد مشابهی داشته است خواهد شد.