اشتراکات تجار قاجاری

تجار قاجاری همه به عمده فروشی می پرداخته اند. ولی معمولا در رشته خاصی از تجارت یا در واردات و صادرات کالاهای خاصی تخصص نداشته اند و در صورت لزوم به تجارت و مبادله کالاهای گوناگون و نیز به صرافی می پرداختند. فعالیت عمده آنان گردآوری و صدور موادخام مورد نیاز ابزارهای خارجی، در راس آن تریاک، پنبه، ابریشم، خشکبار و مواد غذایی و وارد کردن کالاهای صنعتی به خصوص قماش منچستر و قند و شکر و چای بود. برخی از آنان همراه با تجارت به سرمایه گذاران در صنایع نیز اقدام می کردند و تمایزی میان سرمایه داری تجاری و صنعتی قائل نبودند. تجار بزرگ و متوسط آن زمان گرایش شدیدی به سرمایه گذاری در املاک مزروعی داشتند. این گونه قسمت قابل ملاحظه ای از سرمایه و نیروی آنان به این سوی کشانده می شد. ویژگی دیگر تجار نسبت به سایر اقشار بازار این بود که تجار به کل از پرداخت مالیات رسمی دولتی معاف بودند.

هر فرد تاجری باید بنابر اقتضای زندگی شغلی خود خواندن و نوشتن را یاد بگیرد. به عبارت دیگر تحصیلات خواندن و نوشتن از ملزومات هر فرد تاجری بود. از لحاظ حساب و ریاضی باید تا آن حد کسب معلومات کند که شخصا قادر به محاسبه دخل و خرج روزانه و سایر محاسبات مالی و تجاری خود باشد. از نظر محل سکونت، خانه تجار در محلاتی خارج از بازار قرار داشت و معمولا این محلات مناطق خلوتی بود که طبقات متمول در آنجا ساکن بودند. خانه تجار معمولا وسیع و زیبا بود.چنان که خانه امین الضرب یکی از بهترین خانه های تهران بود. تا آنجا که شاه با شنیدن وصف زیبایی باغ و ساختمانش به دیدار آن شتافت. از نظر پوشش تجار با گروه های دیگر تفاوت داشتند. آنها دستاری از شال ترمه و کلاه بخارایی، پیراهنی پنبه ای و لباسی رسمی از پارچه پنبه، مخمل یا ساتن می پوشیدند و در فصل سرد قبا از پارچه برک نیز می پوشیدند. جوراب و کفش هایی که از چرم ساغری محلی ساخته می شد، لباس ایشان را تکمیل می کرد هنگامی که به گردش یا ملاقات کسی می رفتند، عبا یا ردای گشاد که از پارچه موی شتر، برک یا کشمیر بود به روی شانه می انداختند.

تجار به پوشش و لباس خود اهمیت زیادی می دادند و با آنکه به خارج از کشور سفر می کردند، تحت تاثیر پوشش کشورهای اروپایی قرار نگرفتند؛ به نحوی که سیاحانی که در این دوره به ایران آمده بودند به نحوی تصریح دارند که بازرگانان با تعصب و وفاداری تمام لباس قدیمی خود را حفظ کرده اند و با اینکه کلاه بخارایی روز به روز تعدادش در مقابل کلاه های کوچکی که از ماهوت سیاه درست می شد درحال کاهش بود، ولی تجار همان کلاه سنتی را بر سر می گذاشتند. تجار بسیار افراد مذهبی به شمار می رفتند و بسیاری از آنان به زیارت مکه رفته و اغلب ملقب به حاجی بودند. به طوری که از 25 تاجر معروف و سرشناس اصفهان به جز چهار نفر بقیه لقب حاجی داشتند. تجار بزرگ از زمان های قدیم در تدارک تاسیسات عمومی و عام المنفعه مشارکت می کردند. آمار اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری قمری شواهدی از مشارکت تجار در ساختن راه ها، پل ها، کاروانسراها، قنات ها، مدرسه ها، دارالایتام ها و مسجدها به دست می دهند. اصولا وصلت و پیوند زناشویی میان تجار درون گروهی یا تنها با علما زیاد بود و این نیز باعث شد از نظر اجتماعی تجار و علما قدرت مستقل و جدا از حکومت باشند.