آرشیو چهار‌شنبه ۱۴ آذر ۱۳۹۷، شماره ۴۲۴۸
صفحه اول
۱
سرمقاله

رشته پیوند اروپا

دکتر عبدالرضا فرجی راد

واکنش برخی قدرت های اروپایی در رابطه با موضوع برنامه دفاعی جمهوری اسلامی ایران، امری خلق الساعه و ناگهانی نیست. مذاکره کنندگان اروپایی از ابتدای گفت وگوها با ایران در مورد پرونده هسته ای همواره ایراداتی به برنامه دفاعی ایران به ویژه برنامه موشک های بالستیک مطرح کرده اند و در طول مذاکرات به لحاظ سیاسی با موضع واشنگتن در مورد این موضوع همراهی کرده بودند.

در نتیجه موضع گیری اخیر پاریس، لندن و برلین در خصوص آزمایش ادعایی موشکی ایران را نمی توان یک امر تازه یا متفاوت از موضع گیری های پیشین این کشورها تلقی و تصور کرد که استراتژی ایالات متحده امریکا و تبلیغات ضد ایرانی اخیر این کشور موفق بوده است. حتی در شرایطی که ایران راسا یک آزمایش موشک بالستیک را خبری کند، پیش بینی می شود که 3 کشور اروپایی در این رابطه بیانیه هایی صادر کنند. 3 قدرت اروپایی از ابتدای مذاکرات هسته ای با جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده اند در جایگاه یک ابرقدرت بین المللی در قبال پرونده ایران برخورد کرده اند و تلاش می کنند تا خود را به عنوان یک نیروی اثرگذار در رابطه با ایران مطرح کنند. همه مواضع 3 کشور اروپایی را نمی توان دقیقا موضع بروکسل و اتحادیه اروپا دانست به خصوص که در شرایط کنونی شاهد افزایش اختلاف نظرها و تفاوت های بیشتری در میان کشورهای عضو اتحادیه هستیم. موضع جمعی کشورهای اروپا نه به عنوان بیانیه ای منفرد 3 قدرت بلکه از طریق بیانیه های اتحادیه اروپا در بروکسل بیان می شود. در جنوب اروپا حساسیت کمتری نسبت به ایران وجود دارد و تمایل به همکاری بیشتر است. در شمال اروپا هم هر چند مواضع تندتری به خصوص در زمینه مسایل حقوق بشری نسبت به ایران مطرح می شود اما در کل تمایل به همکاری و همراهی با ایران بیشتر است. بروکسل، نماینده 28 کشور اروپایی است و نظرات جمیع این کشورها را بیان می کند هر چند 3 قدرت اروپایی از نفوذ چشمگیری بر تصمیم گیری ها در بروکسل برخوردارند اما به تنهایی نمی توانند نظرات خود را در بروکسل دیکته کنند و نیاز به همراهی دیگر کشورها دارند. سخنرانی دیروز فدریکا موگرینی در پارلمان اروپا شاهدی بر عدم تمایل اتحادیه اروپا به پیروی از سیاست های یکجانبه گرایانه و زورگویانه امریکا در زمینه روابط بین الملل بود. فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی اروپا در طول سال هایی که این مسوولیت را بر عهده گرفته است، تلاش کرده تا نظرات جمعی کشورها را منعکس کند و وابسته به خط مشی 3 پایتخت قدرتمند اروپایی نباشد. موگرینی به ویژه از زمان روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در واشنگتن و جهت گیری یکجانبه گرایانه دولت او به منتقد جدی سیاست های واشنگتن تبدیل شده است، خروج امریکا از برجام به این انتقادها دامن زد. برجام از جهات مختلف برای شخص فدریکا موگرینی، برای اتحادیه اروپا و برای 3 کشور اروپایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. می توان گفت در شرایط حساسی که اتحادیه اروپا با چند دستگی و اختلاف نظرهای شدید مواجه شده است، برجام یکی از عمده ترین توافق هایی است که به عنوان الگوی موفق همکاری، اتحاد و همگرایی در سیاست خارجی به عنوان نماد اتحاد باقی مانده است. جدایی بریتانیا از اتحادیه، اعتراض ها در فرانسه و جایگاه لرزان امانوئل ماکرون در افکار عمومی و کاهش محبوبیت مرکل بر اثر سیاست های مهاجرتی در آلمان باعث شده است تا وابستگی اتحادیه به چهره های کاریزماتیک سیاسی در 3 پایتخت عمده اروپایی کاهش زیادی پیدا کند. در عین حال اختلاف نظرها در اتحادیه نیز روز به روز در حال بیشتر شدن است. رشد افکار ملی گرایانه و جدایی طلبانه در بسیاری از کشورها، دنباله روی گروهی از کشورهای شرق اروپا و حوزه دریای بالتیک از سیاست های یک جانبه گرایانه امریکا، نزدیکی گروهی دیگر از کشورهای شرق اروپا به روسیه و افزایش نفوذ چین در شرق و جنوب اروپا، اختلاف نظرها و تجدیدنظرطلبی ها در اتحادیه را به شکل چشمگیری افزایش داده است. با وجود همه این اختلاف نظرها، برجام و توافق هسته ای با جمهوری اسلامی ایران همچنان به عنوان یک رشته قدرتمند کشورهای اروپایی را همچنان دست کم در سیاست خارجی در کنار یکدیگر نشان داده است. این توافق برای اروپایی ها به جهات مختلف ارزشمند است به ویژه اینکه اروپایی ها بر خلاف امریکا به دلیل بعد مسافت از رابطه یا فقدان رابطه با تهران عملا متاثر می شوند، رابطه اروپا با تهران و تلاش کشورهای اروپایی برای همکاری و توافق با ایران صرفا به دلیل منافع ایران نیست بلکه منافع خودشان را هم در همکاری و توافق با تهران می بینند. چه برای 3 قدرت اروپایی و چه برای اتحادیه اروپا، پرونده ایران و تلاش برای همکاری با تهران، یک مساله امنیتی است و از همه مهم تر برجام و توافق با تهران برای اروپا یک نماد حیثیتی و مساله مربوط به پرستیژ است. مذاکره هسته ای با تهران از ابتدا پیشنهاد اروپایی ها بود و از سوی طرف غربی با پیگیری و پایمردی 12 ساله اروپایی ها ادامه پیدا کرد. نهایتا هم اتحادیه اروپا به عنوان یک نهاد جمعی با 28 عضو و هم 3 کشور اروپایی به صورت منفرد در توافق نهایی با جمهوری اسلامی ایران مشارکت کردند و اکنون نیز پای آن ایستاده اند. با توجه به این نکات می توان به صورت خلاصه گفت که موضع گیری 3 کشور اروپایی که دو تای آنها در شورای امنیت عضویت دارند، نماینده موضع اتحادیه اروپا نیست. در عین حال موضع گیری 3 کشور اروپایی به معنای عدم تمایل آنها به اجرای تعهدات شان در برجام نیست. اختلاف نظر میان اروپا و امریکا در مورد برجام به صورت جدی وجود دارد و تلاش های اروپایی برای اجرای تعهدات برجامی بدون توجه به مساله سازی های اخیر در مورد توان دفاعی ایران ادامه پیدا خواهد کرد. اختلاف نظرها در میان کشورهای اروپایی هم بسیار عمیق و جدی است، اما می توان گفت که برجام همچنان به عنوان یک رشته پیوند دهنده میان منافع امنیتی، سیاسی و تجاری اتحادیه اروپا مورد توافق و تاکید غالب کشورهای عضو این اتحادیه از جمله 3 کشوری است که ممکن است در برخی رویدادهای خاص موضعی نزدیک تر به امریکا داشته باشند.