برجام تحریم های الزام آور هسته ای بین المللی را از میان برداشت و از آن در داخل و خارج ایران استقبال شد. در آمریکا محافظه کاران که وابستگی سیاسی و اقتصادی بیشتری به اسرائیل دارند، از آن راضی نبودند؛ زیرا اسرائیل از آن راضی نبود و آن را برای تضمین بقای خود کافی نمی دانست. در ایران نیز برخی محافل و جریانات از آن ناراضی بودند و آن را مانعی برای رفتارهای خود می دانستند. اما شرایط منطقه ای، داستانی متفاوت دارد. سوریه با تحدید ناشی از دخالت های عربی محافظه کار و آمریکا مواجه شد و عراق نیز که خطر داعش را از نزدیک لمس کرده بود، از حمایت جمهوی اسلامی برای بقای خود سود برد . یمن در چالش میان دو گروه مذهبی درگیر جنگ داخلی شد که با دخالت عربستان و برخی کشورهای دیگر به زودی وارد چهارمین سال درگیری می شود و این وضعیت ادامه دارد. در لبنان حزب الله دوست مورد حمایت و متحد جمهوری اسلامی است و از زمانی که به قدرتی سیاسی تبدیل شده است، آمریکا و اروپا آن را تروریست نامیده اند و کسانی را که با او تعامل داشته باشند، به داشتن تبعاتی تهدید کرده اند. در فلسطین گروه حماس، برخلاف تمایل دولت خودگردان فلسطین، همسو با ایران است. دولت عمان رابطه محترمانه ای را با ایران حفظ کرده است تا بتواند سلطه طلبی عربستان را تعدیل کند. قطر نیز در حال جدا کردن خرج خود از سایر کشورهای عربی است. بقیه کشورهای عربی اما به درجاتی، تابع عربستان هستند.

در میان کشورهای عرب، رابطه با عراق به دلایل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی، تاریخی و مذهبی از همه برای ایران مهم تر است. جمهوری اسلامی در دفاع از عراق در جنگ داخلی متحمل هزینه های مالی و انسانی بسیار شده است؛ به همین دلیل کشورهای عربی رقیب ایران و آمریکا نسبت به روابط جمهوری اسلامی با عراق بیش از همه حساس و خواهان تخریب آن هستند؛ به ویژه باید توجه داشت عراق همچنان تحت اشغال نظامی آمریکاست و ناچار است تعاملات و سازگاری هایی با آن کشور داشته باشد. ضمنا به درآمد حاصل از فروش نفت خود نیازمند است و در روابط خود با ایران تا حدی محافظه کارانه عمل می کند. عراق حتی برای خرید گاز و برق از ایران ناچار است از آمریکا کسب اجازه و تمدید مهلت کند. کشورهای دیگر منطقه مانند ترکیه، در روابط خارجی خود به سود آوری اقتصادی می اندیشند. مرحله اقتصادی جنگ آمریکا، اسرائیل و عربستان علیه ایران از مدتی قبل آغاز شده و تجارت خارجی ایران را تحت فشار قرار داده و همراهی ایران با برخی کشورهای عربی را دشوار تر کرده است. سایر کشورهای عربی که متحد عربستان هستند، اغلب جزء کشورهای ثروتمند به شمار می روند و پاره ای اختلافات از نوع خانوادگی در میان آنان خللی در اتحادشان علیه ایران ایجاد نمی کند.

عرب ها به سرزمین ایران چشمداشت هایی دارند و غالبا در انتظار جنگی هستند که شاید نصیبی هم از آن ببرند. آمریکا و اسرائیل هم خواهان و مشوق درگیری با ایران هستند، منتها هرکدام مایل است هزینه های جنگ را بر عهدی دیگران بیندازد. در واقع آمریکا و اسرائیل منتظر بهانه ای هستند که به تهدید خود رنگ قانونی دهند تا از هزینه های غرامت بپرهیزند و بتوانند غرامت خواهی کنند. خروج از برجام، یا عملیات پیشگیرانه ایران علیه مواضع اسرائیل و آمریکا، یا برانگیختن اقدامات نظامی علیه کشتی ها و پایگاه های آنان در خلیج فارس می تواند بهانه آغاز تنش تلقی شود. بر خلاف تمایل عربی در باب «کوبیدن سر مار» که در زمان سفارت الجبیر در ایالات متحده دنبال می شد، تصور نمی شود استراتژی آمریکا درگیر شدن در چنین جنگی باشد. آنها هدفشان کشاندن ایران و حتی عربستان به جنگ های نیابتی فرسایشی، محاصره اقتصادی، تهی کردن خزانه های ایران و عربستان و ضعیف کردن بنیه اقتصادی هر دو کشور تا جایی است که از درون ناتوان و بی خطر شوند. حاد ترین عملیاتشان نیز همان طور که درباره یوگسلاوی نشان دادند، کوبیدن زیربناهای اقتصادی است که باید به شدت از افتادن به چنین دامی پرهیز کرد. عرب ها که چندین بار در جنگ با اسرائیل ناکام مانده و زیان دیده اند، ترجیح می دهند به جای آن به توسعه اقتصادی و صنعتی خود بیندیشند و با تبدیل کردن مسئله عرب- اسرائیل به مسئله ایران- اسرائیل، هم هزینه های مالی و انسانی را به گرده ایران بیندازند و هم ایران را ضعیف و ناتوان کنند. تا زمانی که این گونه طرز فکر بر اعراب حاکم باشد و تازمانی که ایران به سمت استفاده از ظرفیت ها و قطع نامه های بین المللی در مورد حقوق فلسطینیان نرود، عرب ها که به دلائل اقتصادی و امنیتی دوستی با آمریکا را به نزدیکی با ایران ترجیح می دهند، هرگز قدمی در اصلاح روابط بر نخواهند داشت. باید مراقب بود در ایران، راهکارهایی که نظیر آن در حمله به سفارت عربستان دیده شد، جای دیپلماسی و رفتارهای عقلایی برای حل مسئله با اعراب نرود. اینها همسایگان ایران اند و نمی توان از این جغرافیا، خلاص شد. باید تنش های منطقه ای و جنگ های نیابتی را به شکلی پایان داد که هیچ طرفی احساس شکست نکند و این جز از مسیر مذاکره و توجه به دغدغه های یکدیگر نمی گذرد.