آرشیو شنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸، شماره ۳۴۳۰
صفحه اول
۱
سرمقاله

بخت آزمایی با آمریکا

احمد غلامی (سردبیر)

با اینکه دولت و دستگاه دیپلماسی بر این باورند که باید از هرگونه مجادله و تعارض با آمریکا در منطقه اجتناب کرد، برخی از جریان های سیاسی غیررسمی اعتقاد دارند تعارض، نشانه قدرت است و باید به استقبال آن رفت و از آن روی برنگرداند. این جریان، مقابله را تنها راه برون رفت از هژمونی آمریکا می داند. در این استراتژی، خصومت آمریکا با ایران یا برعکس خصومت ایران با آمریکا بختی است که باید با «ویرتو» (شجاعت سیاسی) عجین شود. از رهگذر این دیدگاه، ویرتو در مواجهه با تعارض محک می خورد و این استعاره های درهم تنیده بخت-ویرتو در چارچوب مناسبات قدرت تداوم پیدا می کنند که هریک موجب اقتدار و بقای دیگری هستند. اقتدار و بقایی که نشئت گرفته از فرصتی است که ویرتو به دست آورده و آن را مغتنم شمرده است. با این برداشت از سیاست، انفجار کشتی های نفت کش در بندر فجیره و انفجار خط لوله نفتی عربستان توسط حوثی ها، همان فرصت یا بختی است که آن را باید مغتنم شمرد. این رویکرد، چندان سنخیتی با دیدگاه دولت و دستگاه دیپلماسی آن ندارد و در ظاهر دوگانه ای را به وجود می آورد که نشان می دهد سیاست بین الملل ایران دچار شکاف است، اما این گونه نیست. جریان های غیررسمی مترصد بهره برداری از بخت یا فرصت اند و دستگاه دیپلماسی در کمین نشسته است و باور دارد که به تعبیر اسپینوزا «در طبیعت هیچ شیء فردی وجود ندارد که شیء دیگر به لحاظ توان و قدرت بر آن پیشی نگیرد. شیء مذکور هرچه باشد شیء قدرتمند دیگری وجود دارد که آن را از میان بردارد». تکیه گاه این اندیشه بر چالش استوار است. گویا چنین مقدر شده که خواه شیء خواه فرد در این رابطه گرفتار باشد. از این رو دستگاه دیپلماسی تصمیم دارد با وجود تحریم های سنگین آمریکا دوام بیاورد تا انتخابات آمریکا در اوایل سال آینده فرابرسد. دولت و دستگاه دیپلماسی باور دارند با شکست احتمالی ترامپ در مذاکرات کره شمالی و جنگ قدرت در ونزوئلا دست بالا را پیدا خواهند کرد و دولت جمهوری خواهان در مصاف انتخاباتی با دموکرات ها دچار بحران و تباهی خواهد شد. در این مصاف نتیجه هرچه باشد و هر دولتی که روی کار بیاید، شاید به مطالبات برحق ایران تن بدهد. پس استراتژی ایران، ایستادگی و پایداری و نشستن در کمین بحران و تباهی است. به تعبیر اسپینوزا «اگر در موضوعی واحد دو فعل متضاد برانگیخته شود، ضرورتا باید در هر دو یا فقط در یکی از آنها تغییری رخ دهد تا تضاد آنان با یکدیگر متوقف شود». می توان گفت غلبه یک تضاد بر دیگری، استراتژی دیپلماسی رسمی ایران است. دیپلماسی غیررسمی بر آن است تا بخت های به وجودآمده را واقع گرایانه بفهمد و بر آن مسلط شود. این کار به درستی صورت نخواهد گرفت مگر با آمادگی؛ آمادگی کامل برای مواجهه با مجموعه ای متنوع و چندوجهی از رخدادها. به تعبیر ماکیاولی مواجهه با رودخانه خطرناک: «من بخت را با یکی از آن رودخانه های خطرناکی مقایسه می کنم که وقتی به خروش درآید، در دشت ها سیل جاری سازد، درختان و بناها را خراب کند. همگان از مقابل آن می گریزند، همه به ضربت آن راه می دهند؛ بی آنکه قادر باشند به هیچ شیوه ای متوقفش کنند. اما این بدان معنا نیست که هنگامی که رودخانه سیلابی نیست آدمیان نمی توانند از طریق آب بندها و سدها دست به اقدامات احتیاطی بزنند». از این جملات این نتیجه برمی آید که بخت، صاحب اختیار نیمی از اعمال ما است و نیمی دیگر از آن ما است و اگر ویرتو با بخت عجین شود کل اعمال در ید قدرت ما خواهد بود.دستگاه دیپلماسی و نیروهای سیاسی غیررسمی دو کارکرد متفاوت در سیاست داخلی و خارجی دارند. کارکردی متضاد که به نتیجه ای یکسان منتهی می شود. آنچه این نیروها را توانمند می کند، دست بر قضا اصالت در اختلافات و تضادهایشان است. از رهگذر همین تضادهاست که سیاست داخلی و خارجی، پویا و گاه پرتنش است. دو رویکرد، دو توان، که دو مواجهه برمی انگیزد. دوگانه قدرتی که شاید آنتاگونیسم خود را در سیاست داخلی تا حدودی از دست داده است اما در سیاست خارجی هم چنان پابرجاست. دور از انتظار نیست که پویایی نشئت گرفته از تضاد در سیاست خارجی، در بزنگاهی به سیاست داخلی نیز سرایت کند و آن را در شکل و قالبی دیگر احیا سازد. اصالت این تضادها گاه چنان شدید است که ناخواسته اتفاقی بروز پیدا می کند و مخالفان و منتقدان را در باورهای خود به تردید وامی دارد. استعفای ظریف، دم دستی ترین این نمونه هاست.

با تساهل می توان دو تلقی از سیاست در ایران را کدگذاری کرد؛ رویکرد ماکیاولی و رویکرد اسپینوزایی که هریک در شرایطی کارکرد ویژه خود را دارند و خواسته ناخواسته جریان های سیاسی داخلی و خارجی را از عملکردهایشان متاثر می کنند.

* برای نوشتن این یادداشت از کتاب «مواجهه ماکیاولی و اسپینوزا» فیلیپو دل لوکزه ترجمه فواد حبیبی و امین کرمی، نشر ققنوس استفاده شده است