ریخت شناسی برگ، روزنه و کرک در گونه های جنس ممرز (Carpinus L.)

گونه های جنس ممرز پراکنش وسیعی در سطح جنگل های هیرکانی و ارسباران دارند که در مطالعات قبلی فقط بر اساس خصوصیات ماکرومورفولوژیک بذر و برگ رده بندی شده اند و با توجه به متغیر بودن این صفات، اختلاف نظر بسیاری در این زمینه در میان محققان وجود دارد. در این تحقیق، علاوه بر بررسی صفات برگ، برای نخستین بار اقدام به بررسی صفات میکرومورفولوژیک برگ، از قبیل روزنه و کرک با استفاده از میکروسکوپ نوری و میکروسکوپ الکترونی بر روی نمونه های هرباریومی موجود در باغ اکولوژیک نوشهر و همچنین، نمونه های جمع آوری شده از رویشگاه های طبیعی شده است. برای ارزیابی صفات ماکرومورفولوژیک برگ، در ابتدا طبقه بندی سه گونه ممرز (Carpinus betulus)، کچف (C. schuschaensis) و لور (C. orientalis) در جنگل های شمال بر اساس صفات ماکرومورفولوژیک برگ، به ویژه ابعاد برگ مورد تحقیق قرار گرفت. محورهای مستخرج شده از تجزیه مولفه های اصلی ضمن همبستگی بالا با برخی از صفات ابعاد برگ، نتوانست سه گروه را به طور کامل از هم تفکیک نماید و هم راستا با آن آنالیز تشخیص نیز تنها 7/64 درصد صحت این گروه بندی را تایید کرد. گونه ممرز بزرگترین ابعاد را در مورد کلیه صفات روزنه و کرک داراست و گونه لور دارای کوچکترین ابعاد است و گونه کچف حالت بینابینی دارد. در گونه ممرز سه نوع تیپ پاراسیتیک (paracytic) و آنموسیتیک (anomocytic) و آنیزوسیتیک (anisocytic) شناسایی شد که در آن سلول های روزنه بالاتر از سلول های اپیدرم است، در حالی که در گونه لور تیپ لتروسیتیک (laterocytic) و در کچف تیپ آنیزوسیتیک و لتروسیتیک شناسایی شد که در این دو گونه سلول های روزنه پایین تر از سلول های اپیدرم است. اگر چه کرک ها از نوع ساده هستند، ولی این سه گونه از لحاظ تراکم و اندازه کرک تا حدودی از هم قابل تفکیک هستند، ولی با توجه به این که این صفات تحت تاثیر مستقیم شرایط اکولوژیک قرار دارند، دارای ارزش تاکسونومیک نیستند. بنابراین، تحقیق حاضر ضمن عدم تایید کارآیی ریخت شناسی برگ در تاکسونومی ممرز پیشنهاد می کند که ریزریخت شناسی بذر و براکته و در نهایت مطالعات مولکولی مد نظر گیاه شناسان قرار بگیرد.