بررسی انتقادی دیدگاه ویلیام مونتگمری وات درباره شیعه در دوره بنی امیه

مونتگمری وات (2006 م) خاورشناس برجسته اسکاتلندی در مقاله ای با عنوان «شیعه در دوره بین امیه» با نگاهی جامعه شناختی به بررسی وضعیت شیعیان در این دوره پرداخته است. وی با اشاره به اشتراکات سیاسی و اختلافات اعتقادی شیعیان و خوارج، ریشه اختلاف ها و مغایرت میان شیعیان (که هسته اصلی آنان از قبایل جنوبی یمن بودند) با خوارج (که از قبایل شمالی بودند) را خاستگاه قومی افراد حاضر در قیام ها و تحرکات می داند. هم چنین وات با اشاره به موفقیت نظامی قیام مختار، دستاورد مهم این قیام را جلب حمایت موالی و ظهور این دسته به عنوان حامیان شیعه می داند. ادعای مختار مبنی بر ماموریت از طرف محمد حنفیه که بعدها موجب پیدایش فرقه کیسانیه شد و هم چنین امتزاج فرهنگی میان برخی اعراب حامی مختار، اعراب و مسیحیان ساکن بین النهرین و موالی که ریشه غیر عربی داشتند نیز از نکات قابل توجه در مقاله وات به شمار می رود. وی در پایان با اشاره به قیام ناموفق عبدالله بن معاویه، عامل اصلی موفقیت عباسیان را شعار جلب رضایت خاندان پیامبر6 و گردآوردن شیعیان در اطراف خود بیان می کند.
غفلت یا کم توجهی به عوامل درون دینی فعالیت شیعیان و منحصر دانستن علل در عوامل اجتماعی و بیرونی از جمله عواملی است که تحلیل های خاورشناسان را با کاستی هایی همراه می کند. این نوشتار کوشیده است ضمن ترجمه مقاله وات کاستی های آن را هم در معرض دید قرار دهد.