نظریه مهندسی اجتماعی، نگرشی نو به تحقق پذیری در طرح های شهری با الگوی شمسه نوسازی

موضوع برخورد با بافت های فرسوده و سامان دهی آن طی سال های اخیر به مسئله اصلی شهرسازی و معماری کشور تبدیل شده است و طرح های سامان دهی، نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده دراین سال ها فزونی گرفته است. این طرح ها در عین دارار بودن مبانی نظری قابل قبول و همگام با مفاهیم روز جهانی، کارایی شان را از دست داده اندو فاقد چارچوب و ضمانت های اجرایی هستند. پرسشی که در این میان مطرح می شود دلایل ناکامی و راه حل های تحقق پذیری طرح های شهری است و این که آیا راه کارهای جدیدتر و یا بومی برای اجرایی شدن طرح های شهری وجود دارد؟ انگیزه و تالیف این مقاله حول سه محور به این شرح است: 1) موضوع بافت های فرسوده شهری نه تنها مسئله اصلی پایتخت، بلکه مشکل شهرهای دیگر کشور نیز هست و به مسئله ای ملی تبدیل شده و اکنون بیش از هر وقت دیگر نیازمند یک نظریه شهرسازی مشارکتی است، زیرا به رغم تهیه طرح های مختلف طی سالیان گذشته عملا این طرح ها در مرحله اجرا متوقف شده و در صورت انجام نیز به صورت موردی و محدود بوده و قابل تعمیم به سایر مناطق نبوده است 2) یک دهه تجارب نظری و عملی نگارنده در حوزه مدیریتی شهرداری منطقه یک(شمیران) می تواند برای مدیران و محققان دیگر مناطق شهری یک تجربه علمی و عملی برای دستیابی به الگوهای ساخت و ساز سالم در محلات و شهرهای وطن اسلامی شود. 3) عرضه تلخ و شیرین های تجربی می تواند سبب پایه گذاری مسیری صالح برای نسل جوان متخصص، دانشجویان و محققان این رشته باشد تا از این رهگذر توان خلق اثر در نسل جوان افزایش یابد. اکنون پس از یک دهه تجربه شهرسازی کشور فرصتی مناسب برای تبادل نظرها و تجربیات در حوزه مطالعات نظری، برای پی ریزی نظریه شهرسازی مشارکتی در سامان دهی بافت های فرسوده شهری فر اهم آمده است. نظریه پیشنهادی دراین تحقیق مبتنی بر ایده مشارکت مردمی، از طرح تااجرا است. اعتقاد به مشارکت مردمی و جلب همکاری ساکنان از طراحی تا اجرای طرح های شهری، ناشی از تجارب ده ساله در روند تهیه طرح های بافت های فرسوده شهری منطقه یک (شمیران) شامل: آبک، باغ شاطر، قیطریه، چیذر، دربند، امامزاده قاسم بین سال های 79 تا 88 است. اندیشه مشارکت مردمی در شهرسازی در یک فرایند علمی نظریه سازی شده و در قالب نظریه «مهندسی اجتماعی» تنظیم شده است. مهندسی اجتماعی به حضور و مشارکت مردم از ابتدای شروع مطالعات طرح سامان دهی تا اتمام آن تاکید دارد و با رویکرد طراحی با همکاری مردم به این موضوع می پردازد. نظریه مهندسی اجتماعی در یکی از بافت های فرسوده شهری در منطقه نوزده شهرداری تهران بین سال های 86 تا 89 به اجرا در آمده است که از نتایج آن می توان به سرعت اجرای کار، اطمینان خاطر از رضایت گروه های هدف، اعتمادسازی نسبت به طرح و کاهش معترضین و ارتباط مستمر و موثر بین مردم و مدیریت شهری اشاره کرد. در گام اول این مقاله تاریخچه طرح های شهری و نقش مشارکت مردمی در تحقق این طرح ها در بافت های فرسوده شهری کشور از سال های 1350 تا 1380 بررسی و نقاط قوت و ضعف هر یک از روش های به صورت کاملا مختصر جمع بندی و مطرح می شود. در گام دوم پس از آسیب شناسی روش های نوسازی بافت های شهری، رویکرد جدید نظریه «مهندسی اجتماعی» در تحقق نوسازی بافت های فرسوده در قالب الگوی «شمسه نوسازی» پیشنهاد می شود. و در گام سوم نتایج عملی و اجرایی مهندسی اجتماعی در محله نعمت آباد تهران بیان خواهد شد.