بررسی ادبیات وصیت نامه نویسی در دوره جاهلی و دوره نخست اسلامی (با تکیه بر وصیت نامه عبد شمس بن وائل و ابوبکر بن ابی قحافه)

وصیت نامه به عنوان فنی از فنون خطابه و به عنوان متنی ادبی، بخش جدایی ناپذیر از یک بافت فرهنگی گسترده است که بررسی آن می تواند ما را در شناخت فرهنگ، ایدئولوژی و باور های حاکم بر جامعه رهنمون سازد. ساختار وصیت نامه های دوره جاهلی دلالت بر فقدان ادبیات نوشتاری، تکیه بر ذهن شفاهی و روایی، فقدان تمرکز قدرت سیاسی، اعتماد بر تجربه های شخصی در قالب امثال و حکم و... دارد؛ همان گونه که ساختار وصیت نامه های عصر نخست اسلامی بر بروز رگه هایی از مخالفت با اسلوب جاهلی و حاکمیت تدریجی ایدئولوژی و جهان بینی اسلامی دلالت دارد. مقایسه دو متن از وصیت نامه های مربوط به امر خلافت از دوره های جاهلی و اسلامی، یکی از عبد شمس[i] و دیگری از ابوبکر، در این مقاله، مبین این نکته است که اگرچه اسلوب قرآنی، وصیت ابوبکر را تحت تاثیر خود قرار داده است، اما می توان دریافت که هنوز اسلوب و معنی در این وصیت صبغه جاهلی داشته و این امر دلالت بر این نکته با اهمیت دارد که مساله خلافت در نزد ابوبکر به عنوان یک مساله برون متنی، با اسلوب و معنای جاهلی این وصیت نامه مرتبط بوده و بر اساس ارزش ها و ایدئولوژی دوره جاهلی انجام پذیرفته است.