دشواره تعریف «جنس» و «نوع اضافی»، و دیگر مفاهیم متضایف: ارسطو، فرفوریوس، فارابی، ابن سینا

دور و تعریف به مساوی ازجمله مغالطه های منطق تعریف در دستگاه ارسطویی اند. با وجود این، شگفتی آور است که این هر دو مغالطه را در تعریف های سنتی «جنس» و «نوع اضافی» می توان دید؛ و حتی برخی از عبارت های ارسطو آشکارا بیان گر آن هستند که وی تعریف دوری را نه تنها برای «جنس» و «نوع اضافی»، که برای همه متضایفان روا می شمارد. فرفوریوس در این زمینه ها یک سره پیرو ارسطو است و ایساگوگه او چیزی جز بازگفت این نکته ها را ندارد. فارابی در تعریف های پیشنهادی خویش این مغالطه ها را می پیراید و از این رهگذر زمینه را برای ابن سینا فراهم می کند. ابن سینا با اشارت های فارابی همه این دشواره ها و مغالطه ها را بازمی شناسد و برای گشودن و زدودن آن ها، چه در تعریف جنس و نوع اضافی، بهسان ویژه، و چه در تعریف متضایفان، به سان کلی، راه کارهایی نوپدید و هوشمندانه پیش می نهد. برپایه راه کار او برای رهاسازی تعریف متضایفان از مغالطه های دور و تعریف به مساوی باید (1) متضایفان را از اضافه برهنه کرد، (2) علت تضایف را ذکر کرد، (3) با افزودن قید «از آن روی که چنین است» تعریف را به متضایف مطمح نظر مختص کرد. جستار پیش رو با روشن داشت و تبیین این نکته ها بخشی از روند دگردیسی مدخل فرفوریوس در منطق اسلامی و، از این رهگذر، گوشه ای از تاریخ منطق اسلامی را روشن می کند.