منظر روستایی و جلوه های پرداخت محیط طبیعی

منظر روستایی و جلوه های پرداخت محیط طبیعی سید حسن تقوائی استادیار و مدیر گروه معماری منظر دانشگاه شهید بهشتی چکیده روستاها نقش مهمی در صیانت از ارزش های محیطی و فرهنگ اقوام و دانش بومی دارند. دراین میان قابلیت های محیط طبیعی و بویژه چگونگی پرداخت منظر روستایی با تکیه بر بعضی عناصر طبیعی بسیار با اهمیت است. براساس مطالعات، بررسی این موضوع می تواند مبیین برخی جنبه های بوم شناسی منظر و نیز ارائه دهنده برخی ویژگی های حفظ تعادل در بوم و چگونگی دوام عناصر طبیعی در شرایط خاص اقلیمی زمینه های کیفی زندگی باشد. هدف این مقاله ارائه بخشی از نتایج پژوهش های انجام شده در زمینه بررسی ماهیت و معرفی ویژگی های منظر روستایی با تکیه بر جنبه های محیط طبیعی و شرایط خاص بومی از دیدگاه معماری منظراست. در این زمینه نیز مهمترین پرسش ها در مورد چگونگی اسکان و پایداری محیطی، جلوه های بوم شناسی در ساختار منظر روستایی و نهایتا ارزش های محیط طبیعی است. روش کار، مطالعه منابع و متون تخصصی معتبر در زمینه روستا و نیز بررسی های میدانی بعضی از سکونتگاه های خاص روستایی درایران و برخی کشورهای جهان بوده است. در این مورد با توجه به اهمیت بوم، شرایط جغرافیایی و باورهای اجتماعی در هویت منظر روستایی، از یکسو چگونگی پرداخت بستر زمین و نقش عناصر محیط طبیعی روستا اهمیت داشته است. از سوی دیگر به رویکرهای«نوطبیعت گرایانه»ای که ضمن کل نگری و درک مفاهیم پایداری، موجب مستند سازی، مطالعه های بنیادی و بازشناسی الگوهای بومی در پرداخت منظر روستایی شده اند نیز توجه شد. این توجه بویژه در مورد ایران، به دلیل زمینه های زیست بومی منحصر بفرد و مصادیق ارزشمند سکونتگاه های پایدار در مناطق خاص جغرافیایی نظیر گرم و خشک تا کویری بسیار با اهمیت است. بدین ترتیب؛ بررسی ها نشان دهنده جایگاه مهم دانش ضمنی محیطی و بوم گرایی مردم در بهره مندی از قابلیت های طبیعی و ارزش های فرهنگی به منظور اسکان روستا و پرداخت منظر و فضاهای باز پیرامون بافت آن است. نتایج پژوهش نیز ارائه دهنده ویژگی های منظر روستایی، برخی تعریف ها و دیدگاه های صاحبنظران از جنبه های توان محیط طبیعی و اسکان، فضای جغرافیایی روستا، اقتصاد و معیشت و نهایتا جلوه های منظر فرهنگی است. به عنوان نمونه موردی نیز با تکیه بر مصادیق سکونتگاه روستایی از جمله خرانق، میمند و الکاس، بعضی ویژگی های منظر روستایی آنها از دیدگاه معماری منظر تبیین شده است که ارائه دهنده برخی آموزه های مهم نیز هست. واژه های کلیدی: روستا، منظر روستایی، دانش بومی، پایداری، منظر فرهنگی، معماری منظر، محیط طبیعی