سبک شناسی خطاب های خداوند به پیامبر اکرم (ص)

در این مقاله کوشیده‏ایم با توجه به تفاوت‏های موجود میان آیه‏های مکی و مدنی، به این سوال پاسخ دهیم که سبک خطاب‏های خداوند متعال به رسول گرامی اسلام (ص) در آیه‏های مکی چگونه است و چه ویژگی‏ها و امتیاز‏هایی دارد. منظور از خطاب در این نوشتار، همان معنای لغوی آن، یعنی «رو‏در‏رو‏سخن‏گفتن با شخص و جهت‏دهی کلام به‏سوی مخاطب است»؛ بنابراین، برای پاسخ‏دادن به سوال یاد‏شده، خطاب‏های قرآن را به انواعی گوناگون همچون ندا، امر، نهی، استفهام، خبر و شرط تقسیم کرده وآیه‏های مربوط به هر سبک را بررسی کرده و در‏نهایت، به این نتیجه‏ها رسیده‏ایم: ندا‏های خداوند متعال به پیامبر اسلام (ص) با پیامبران دیگر تفاوت دارد؛ زیرا خداوند متعال همه پیامبران قبلی را با نامشان خطاب کرده است؛ در‏حالی که برای خطاب‏کردن پیامبر اکرم (ص)، از القاب و اوصافی همچون «یا ایها النبی»، «یا ایها الرسول» و... استفاده کرده و هدفش از این کار، تکریم و ممتاز‏کردن آن حضرت نسبت‏به دیگران بوده است. نکتهدیگر، آن است که کاربرد فراوان فعل «قل» در آیه‏های مکی نشان می‏دهد که الفاظ و معانی قرآن، به‏صورت هم‏زمان از‏جانب خداوند متعال به آن حضرت وحی شده است و ایشان نیز آن‏ها را در نهایت امانت‏داری به مردم رسانده است. علاوه‏بر این، بیشتر خطاب‏هایی که به سبک نهی بیان شده‏اند، معنای مجازی دارند و از مهم‏ترین معانی آن‏ها می‏توان دل‏داری، ارشاد، دوام و استمرار، و... را ذکر کرد. در سبک استفهام نیز الگوی «ارایت»، «افرایت» و مشابه آن، بسیار تکرار شده است و از سبک‏های جدید استفهام در قرآن می‏توان ورود همزه بر واژه‏های «إن» و «إذا»، و ترکیب این دو را با هم ذکر کرد.