نگرشی تازه بر ماخذشناسی قصه شاه و کنیزک

ماخذیابی و ریشه شناسی حکایات مثنوی، به طور رسمی، سابقه ای به قدمت تالیف کتاب مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی دارد و بدون شک، این پژوهش کم نظیر، بسیاری از ابهامات موجود در این زمینه را مرتفع کرده است. با این همه، مطالعات انجام یافته در این باره، حکایت از آن دارد که در ریشه یابی قصه های مثنوی، نمی توان به ماخذی واحد ارجاع داد. مثنوی مولوی، حاصل ارتباط و تعامل فکری مولانا با خیل کثیری از منابع و متون دینی، تفسیری، صوفیانه، تاریخی، و بویژه فرهنگ عامه است. ردیابی این سرچشمه های غنی، هرگز از مطالعات تک بعدی و یکسونگرانه ساخته نیست. از اینرو، در این نوشتار برآنیم تا به مدد مطالعات ساختاری، روایت شناختی، گفتمان شناختی و برخی تحلیل های معنایی، ردپای دقیق تری از سرچشمه این حکایت به دست دهیم. برای این منظور، نخستین و بنیادی ترین قصه مثنوی، یعنی قصه شاه و کنیزک را واکاوی و تحلیل کرده ایم. مطالعات ما نشان می دهد که این قصه، مستقیم یا غیرمستقیم، با خیل کثیری از قصه ها و بن مایه های عاشقانه، عارفانه و تعلیمی فارسی نسبت دارد و در این میان، شباهت آن با روایتی در کتاب آداب الحرب و الشجاعه، آشکارتر می نماید.