خزش کلانشهری، الحاق و تعارض بافت کالبدی- فضایی مورد: محور دربند- کاشانک (شمال تهران)

رشد بی رویه شهرها و کلانشهرها زائیده عوامل و نیروهای متنوعی است که در زنجیره ای همبسته قابل ردیابی است. در واقع، یکی از بارزترین و شناخته ترین عوامل دخیل در این فرایند، جابجایی های جمعیتی و تمرکز امکانات و فعالیتها در شهرها، بویژه کلانشهرهاست؛ در این ارتباط، دو پدیده خورندگی و خزش شهری از پدیده های مکمل این روند بی رویه رشد به حساب می آیند که با دست اندازی کانونهای شهری به اراضی پیرامونی و اغلب زمینهای کشاورزی و روستایی پیرامونی در پیوند تنگاتنگ قرار دارند. اگر در عمل سرچشمه همه مسائل شهرها و کلانشهرها در این دو پدیده قابل ردیابی نباشند، لااقل بسیاری از مشائل محیطی و معضلات کالبدی- فضایی شهری، به پس زمینه های بنیادین و فرایندهای مرتبط با آنها باز می گردد.
این مقاله، ضمن پراختن به این پدیده ها، برخی اقدامات شهری را که در فرایند رشد و گسترش کانونهای شهری و کلانشهری، به جای حل و تعدیل نارسایی های زیستی، به پیچیدگی ها و نابرابری های فضایی می افزایند، مورد بحث قرار می دهد. محور دربند- کاشانک با در برداشتن 15 عرصه روستایی پیشین، نمونه ای از رشد شتابان شهری و پدیده الحاق شهری طی روندهای خزش و خورندگی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که رشد شتابان ساخت و ساز در محور مورد پژوهش طی چند دهه اخیر، چشم انداز عمومی آن را که اصالتا محوری حاوی ترکیبی همساز با محیط در دامنه های جنوبی البرز بوده است، کاملا دگرگون ساخته، باغها و کوچه باغهای سرسبز و ییلاقی را به خیابان ها و محله های پررفت و آمد شهری- مسکونی تبدیل ساخته است. ادامه این فرایند نه تنها چهره ظاهری و سیمای درونی این محور را تا به حال تغییر داده، بلکه به نظر می آید به زودی ارتفاعات بالادست این محور را نیز از حالت طبیعی و اولیه خود خارج ساخته، به ساخت و سازهای ناهماهنگ شهری تبدیل سازد.