مقایسه دو سنخ خردورزی خودبنیاد و وحی بنیاد در مناظره ابوحاتم رازی و محمدبن زکریای رازی

در بررسی سیر جریان عقلگرایی در جهان اسلام معمولا به بررسی چالش های جریان عقلگرایی با گروه های ظاهرگرا، متکلمان اشعری و صوفیه پرداخته می شود و کمتر به بررسی و مقایسه جریانهای مدافع عقل با یکدیگر اقبال میگردد.
در میان جریانهای مدافع عقل، دو سنخ خردورزی خودبنیاد و خردورزی وحی باور جایگاه موثرتری دارند. زیرا در گفتگوی این دو سنخ از خردورزی است که نیازهای متقابل عقل و دین به هم آشکار می شود و گفتگوها از جدلهای صنفی فاصله گرفته و به گفتگوی واقعی نزدیکتر میگردند.
هدف این نوشتار بررسی مواضع خلاف و وفاق خردورزی ابوحاتم رازی، احمدبن حمدان (ف.322 . ق) و محمد بن زکریای رازی (ف.313 . ق) بعنوان نمایندگان خردورزی خودبنیاد و خردورزی وحی بنیاد در قرن سوم و چهارم هجری است. این دوره اهمیت زیادی در تاریخ تفکر اسلامی دارد، زیرا در این دوره است که گفتمانها و مکاتب فکری شکل میگیرد و نظریه ها و مرزبندی ها ظهور و نمود می یابد.
فروکاستن اختلاف عقلگرایی ابوحاتم و محمدبن زکریای رازی به اعتقاد یا عدم اعتقاد ایشان به ضرورت نبوت، یک مقایسه بسیار سطحی است که مولفه ها و ماهیت عقلگرایی ایشان را بیان نمیکند. نوشتار حاضر در پی این است که ریشه های دورتر و اصلی این اختلاف را واکاوی نماید و تصویری از روش عقلگرایی و نظام معرفتی هریک ارائه دهد.