احیای علم در مثنوی معنوی

از مسائلی که در سنت تصوف و عرفان اسلامی به آن توجه بسیار شده است، مساله علم و دانایی است و شوون و مراتب آن و تفاوت دانایی حقیقی از نادانی ای که خود را دانایی می نماید و اینکه چگونه می توان به این دانایی حقیقی رسید. از این رو یکی از مساعی اصلی عارفان مسلمان، خصوصا به هنگامی که علوم دیگر به نام علم مشهور می شوند، احیای علم حقیقی است. کتاب احیاء علوم الدین امام محمد غزالی یکی از نمونه های اولیه و بارز این تلاش است. مثنوی مولوی نیز از یک جهت، احیاء علوم الدین دیگری است. مولانا در این کتاب شریف در عین اینکه به مصادیق حماقت و نادانی اشاره می کند و اصناف نادانان و احمقان را برمی شمارد، علم و عقل و مراتب آن و رابطه میان علم و جهل و آن جهل را که علم می نماید و ارتباط میان این علم با علوم دیگر را نیز معین می کند.
در این مقاله ضمن نشان دادن مراتب علم در مثنوی، اعم از نقلی، عقلی، قلبی و تجربی و ریاضی، به بیان ارتباط هر یک با دیگری و تعیین حد هرکدام پرداخته می شود و به این مساله نیز توجه می شود که حقیقت دانایی در مثنوی با علم و دانایی در دوره جدید چه نسبتی دارد و این پرسش به طور اجمالی بررسی می شود که آیا چنان که بعضی از روشنفکران مسلمان می پندارند، تفکر عرفانی مانع پیشرفت علم در تاریخ تمدن اسلامی شده است؟