خنام: واژهای کهن در متون فارسی قدیم در ارتباط با دامپزشکی

مشمشه بیماری کشنده مشترک بین انسان و تک سمیان، از دیرباز مورد توجه تمدن های مختلف بشری، از جمله دامپزشکان دوران اسلامی قرار گرفته و به همین دلیل نام های متعددی بر آن اطلاق شده است. از میان این نام ها، واژه فارسی «خنام» قابل توجه است. بررسی ها نشان می دهد که مفهوم این واژه فراتر از توصیف بیماری «مشمشه» بوده و در اصل به هر نوع ناسور لنفاوی، صرف نظر از نوع چرکی که از آن خارج می شود، اطلاق شده است و می توان آن را به عنوان واژه جایگزین برای «لنفانژیت ناسوری اسبان» معرفی نمود. در این مقاله با بررسی این واژه و معادل های آن در متون طبی و دامپزشکی کهن و متاخر ایران، و نیز بررسی نظرات طبیبان و بیطاران قرون مختلف، سیر معنایی و کاربری این اصطلاحات مورد بحث قرار گرفته است. در این میان ریشه یابی واژه خنام و ارائه پیشنهادهای احتمالی ریشه شناختی نیز از نظر دور نمانده است.