اثرات سیستم جایگزین بر برخی خصوصیات خاک در قیاس با سیستم های جنگلی و زراعی

رشد بی رویه جمعیت و بدنبال آن نیاز روزافزون انسان به غذا، کشاورزان را به سوی تغییر کاربری سیستم های طبیعی سوق داده است و این امر منجر به تخریب اراضی و مشکلات اقتصادی، اکولوژیکی گردیده است. تغییر کاربری اراضی یک تغییر محیطی مهم در جهان به شمار می آید و باعث از بین رفتن پوشش گیاهی طبیعی و بومی، تخریب خاک و کاهش مواد مغذی آن می شود و این امر مشکلات اقتصادی و اکولوژیکی رابه دنبال دارد. محدودیت منابع آب و خاک سبب شده که استفاده بهینه از اراضی، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. احداث جنگل مصنوعی، جنگل زراعی و باغ کاری، سیستم هایی جایگزین به منظور بهبود کیفیت خاک اراضی تخریب یافته می باشند. این سیستم های جایگزین باعث بهبود خصوصیاتی از قبیل فراهمی لاشبرگ، چرخه عناصر، نفوذپذیری خاک و کنترل فرسایش در اکوسیستم اراضی تخریب یافته شده، تنوع زیستی آن اراضی را افزایش می دهند. هدف از این پژوهش بررسی اثرات احداث باغ های زیتون، به عنوان سیستمی جایگزین، بر برخی خصوصیات خاک و فرسایش پذیری آن در قیاس با سیستم های جنگلی (طبیعی و مصنوعی) و زراعی در جنوب شهرآزادشهر است.
منطقه مورد مطالعه در طول جغرافیایی 55 درجه و 10 دقیقه و 26 ثانیه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 4 دقیقه و 12 ثانیه قرار دارد. میانگین بارندگی سالانه آن 475 میلی متر، متوسط درجه حرارت و رطوبت نسبی سالانه آن به ترتیب 4 /18 درجه سانتی گراد و 68 درصد بوده، اقلیم آن نیمه مرطوب معتدل است. در ابتدا با استفاده از تصاویر ماهواره ای گوگل ارث و بازدیدهای میدانی، مرزهای تیمارهای مورد مطالعه (عرصه زیتون کاری شده، جنگل طبیعی، جنگل مصنوعی، و عرصه زراعی) مشخص گردید. سپس پنج نمونه مرکب خاک از عمق 20-0 سانتی متری چهار سیستم (عرصه زیتون کاری شده، جنگل طبیعی، جنگل مصنوعی، و عرصه زراعی)، برداشته شد. برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت، پایداری خاکدانه ها، جرم مخصوص ظاهری، درصد تخلخل، اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصدکربن آلی، ازت کل، آهک، میزان ظرفیت تبادل کاتیونی، فسفر قابل جذب، پتاسیم، کلسیم، و منیزیم تبادلی تعیین گردید و نسبت C/N و شاخص فرسایش پذیری خاک (با استفاده از رابطه نسبت رس اصلاح شده)، محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش تجزیه واریانس و آزمون توکی استفاده شد.
نتایج بیانگر آن است که احداث باغ های زیتون در عرصه های زراعی، بر خصوصیات فیزیکی خاک اثر مثبت معنی داری نگذارده است، اما باعث افزایش معنی دار میانگین پارامترهای شیمیایی چون اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد کربن آلی و ازت کل خاک و میزان ظرفیت تبادل کاتیونی آن(در سطح پنج درصد) شده است. همچنین، شاخص فرسایش پذیری خاک را نیز بطور معنی داری کاهش داده است.
با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش و نیز با درنظر گرفتن محدودیت شدید خاک منطقه مورد مطالعه از نظر پایداری خاکدانه ها، توصیه می گردد که می باید از تبدیل اراضی جنگلی باقیمانده به اراضی زراعی جلوگیری گردد. همچنین در منطقه مورد مطالعه، احداث باغ های زیتون نسبت به احداث جنگل مصنوعی و نیز زراعت، ارجحیت دارد.