جهان های ممکن و نظام احسن در اندیشه فخرالدین رازی

تفسیر تستری از منظر تاریخی به قرن سوم هجری باز می گردد که از نزدیک ترین تفاسیر قران به عصر نزول است. رنگ و لعاب عرفانی و نیز اشتمال آن بر جنبه های کلامی و ادبی از سوی دیگر بر اهمیت آن می افزاید. مهمترین جنبه این تفسیر، صبغه عرفانی آن است که همواره مورد توجه عارفان و عالمان پس از او بوده و بر آنان تاثیر گذاشته است. تستری ضمن تاکید بر صبغه عرفانی از حدیث و لغت نیز بهره برده است. او در کنار توجه و تمرکز بر باطن و تاویل عرفانی آیات به مدد قواعد ادبی و احادیث نبوی، تفسیر ظاهری را نیز مغفول نگذاشته است. تاویلات تستری بدون قاعده و معیار نمی باشد، استفاده های مکرر از نگاه انفسی در آیات آفاقی و نیز آیات ناظر به روابط بشری از نشان از قاعده مندی این روش دارد. ارائه تبیین رحمانی و اخروی از آیات عذاب و آیات مربوط به دنیا از دیگر قواعد عرفانی است که وی از آن بهره برده است. استفاده از رویکرد موعظه ای در ذیل برخی آیات پیرامون صبر و رضا و توکل و... نیزاز جمله رویکرد هایی است که بعد از وی نیز دنبال گردیده است. این مقاله با نشان دادن ضابطه مندی تاویل عرفانی ایشان، در صدد ارائه معیارهایی در این زمینه می باشد.