سیری در مراتب و جلوه های نظریه ولایت فقیه در اندیشه شیعه

مسئله امامت و زعامت جامعه و ضرورت وجود حکومت اسلامی، یکی از بنیادی ترین اصول در اندیشه سیاسی شیعه قلمداد می شود. در نگاه شیعی، امامت و ولایت از جمله مقولاتی است که به حسب عناصر و مولفه هایی چون کلیت، ذاتیت، دوام و ضرورت، گرچه به دو شکل متغایر، اما هر دو در یک راستا و اعم از عصر حضور معصوم علیه السلام و دوران غیبت ایشان متجلی می گردد. در دوره ای با حضور امام معصوم علیه السلام به شکل امامت و ولایت بالاصاله ایشان در امامت نبی اسلام و پس از ایشان، امیر مومنان و ائمه اطهار علیهم السلام و در دوران غیبت معصوم، به شکل نیابت فقیه جامع الشرایط ساختاربندی نظری می گردد.
این مفروض اساسی حائز اهمیت است که مسئله ولایت فقیه بر سامانه زیست اجتماعی مسلمانان، از همان دوران اولیه عصر غیبت به صورت نظامی متعین در منظومه معرفتی فقهای شیعه شکل گرفته، اما در هر برهه، به تناسب نحوه تعامل و ارتباط دستگاه فقاهت و سلطنت حاکمه، به صورتی بروز و ظهور یافته است. چنان که در عصر امام خمینی ره و با فراهم شدن کلیه مقدمات موصله دیگر مانند وحدت کلمه مردم در حمایت از گفتمان سیاسی ایشان، تئوری ولایت فقیه در سعه حداکثری این گفتمان، که همان ولایت مطلقه انتصابی فقیه جامع الشرایط بود، تجلی پیدا کرد.