ذوالنون مصری

ابوالفیض ثوبان بن ابراهیم معروف به ذوالنون مصری از شخصیت های ممتاز تاریخ تصوف به شمار می آید. اگر از بزرگان صوفیه ده تن را به مثابه برجسته ترین ها برگزینند، یقینا ذوالنون یکی از آن هاست؛ بنابراین، شناخت احوال و تازه های سخن او که نماینده شاخص و تاثیرگذار تصوف غرب جهان اسلام است، در شناخت تصوف اسلامی لازم و ضروری است؛ به ویژه اینکه اغلب منابع، او را نخستین کسی می دانند که از «ملامت» و نقش آن در پیراستن کار و حال صوفی سخن گفته است و لذا مقاله حاضر برای این منظور نوشته شده است، اما به دلیل جایگاه ممتاز و استثنائی ذوالنون در تصوف اسلامی، همه جوانب شخصیت و احوال او در این گفتار نمی گنجد و به ناچار باید از برخی آن ها از جمله آثار وی، گستره روابطش با معاصران، مذهب، کیمیاگری، نقش او در واقعه محنت صوفیه و... که بسیار نیز مهم و بحث برانگیز است، چشم پوشید و آن را به زمانی فراخ تر وانهاد.

تازه های تحقیق
ابوالفیض ثوبان بن ابراهیم، معروف به ذوالنون مصری، از مشاهیر زاهدصوفیان قرن سوم هجری است. در نام او بین قدمای صوفیه اختلافی اساسی وجود داشته است؛ چنان که برخی به تبع سلمی نام وی را ذوالنون دانسته ، اما شمار کثیری نیز نامش را ثوبان گفته اند. عمده اختلافاتی که در زندگانی این عارف مصری وجود دارد؛ از جمله اختلاف در نام پدر او که برخی وی را ابراهیم و برخی احمد خوانده اند، به سبب خلط نام مشهور او (ذوالنون) با دو تن از افرادی است که ابوالفیض ذوالنون بن احمد مصری نام داشته اند. برخی محققان مشهور معاصر بر آن اند که تاریخ تولد وی180 ه.قاست که یقینا این تاریخ نمی تواند درست باشد، بلکه باید آن را سال ها پیش تر از این تاریخ (در حدود 155 ه.ق) تخمین زد.