سنجش ظرفیت های تاب آوری در مجموعه ی شهری قزوین

در سال های اخیر، مطالعه درباره ی مفاهیم تاب آوری در مقیاس های شهری و منطقه ای توجه ویژه ای را به خود جلب کرده است، هرچند سطح و تعداد این مطالعات در مقیاس شهری بیش از مطالعات انجام شده در مقیاس های بالاتر است. از این رو، خلا این دسته از مطالعات در حوزه ی مطالعات منطقه ای نمایان است. به ویژه در کشور ایران، با وجود برخی مطالعات در زمینه ی متون نظری در مقیاس شهری، هنوز مطالعه ی عمیق و جامعی بر روی مفهوم تاب آوری در بعد منطقه ای صورت نپذیرفته است. هدف اصلی مقاله ارزیابی و مقایسه ی مقادیر شاخص های ابعاد مختلف تاب آوری منطقه ای در سطح مجموعه ی شهری قزوین با حد بهینه ی مقادیر این شاخص ها در سطح جهانی است. به منظور تعریف حد بهینه در این پژوهش، چنین فرض شد که مقدار عددی هر شاخص در مناطقی در سطح جهان را که تا کنون در آن ها بحران های متعددی اتفاق افتاده که در برابر آن تاب آور بوده اند (نظیر ژاپن و کالیفرنیا) می توان حد بهینه ی تاب آور بودن هر شاخص در نظر گرفت. روش تحقیق مقاله توصیفی تحلیلی تطبیقی است. در این راستا، پس از مروری بر متون نظری و تجربی حاکم بر تاب آوری، به ارائه ی مدلی مفهومی برای ارزیابی میزان تاب آوری در سطح مناطق پرداخته شد. آن گاه، با تعریف معیارها و شاخص ها در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، نهادی و کالبدی فضایی، میزان تاب آوری در مجموعه ی شهری قزوین با حد بهینه ی آن ها مقایسه شد. داده ها از طریق سالنامه های آماری و طرح مصوب مجموعه ی شهری قزوین و اطلاعات حاصل از سرشماری ژاپن و کالیفرنیا، که در مقالات مشابه آمده است، جمع آوری شد. در مورد معیارهای نهادی اجتماعی (سرمایه ی اجتماعی)، 384 پرسشنامه به صورت تصادفی ساده توزیع و درصد آن ها محاسبه شد. نتایج یافته ها حاکی از آن است که در بین ابعاد مختلف تاب آوری، مجموعه ی شهری قزوین به لحاظ ابعاد نهادی (با 48 درصد فاصله از حد بهینه) و سپس ابعاد کالبدی فضایی (با 45 درصد فاصله از حد بهینه) وضعیت نامناسب تری دارد. در بین شاخص ها نیز، به غیر از دو شاخص «جمعیت زنان» و «جمعیت بالای 65 و زیر 6 سال»، از بعد اجتماعی و «مساحت مراکز اشتغال در بخش صنعت و کشاورزی» از بعد کالبدی فضایی باقی شاخص ها از حد بهینه پایین تر است. اما در این میان، شاخص «نسبت تخت های بیمارستان به جمعیت» مربوط به بعد تاب آوری کالبدی فضایی، «سرمایه ی اجتماعی» از بعد تاب آوری اجتماعی، «مساحت مراکز کسب وکار بزرگ مقیاس» از بعد تاب آوری اقتصادی و شاخص «عملکرد نهادی» از بعد تاب آوری نهادی وضعیت نامناسب تری دارند و باید در اولویت برنامه ریزی قرار گیرند.