مطالعه شباهت ها و تفاوت های موجود در عناصر فضایی-کارکردی مدارس علوم دینی تهران عهد قاجار

بررسی سیر تاریخی آموزش و پرورش در ایران، نشان دهنده پیشینه طولانی آن از پیش از اسلام تا به امروز است. روند شکل گیری مدارس در ایران، به صورت رسمی و با ایجاد نظامیه ها در دوره سلجوقی آغاز شد و با اشکال دیگر و طی فراز و نشیب هایی تا به دوره قاجار نیز ادامه یافت. همزمان با توجه ای که در دوره قاجار به آموزش علوم دینی شد، مدارس علوم دینی نیز از اهمیت به سزایی برخوردار شدند؛ به گونه ای که در شهر تهران، به عنوان پایتخت در دوره یاد شده، بیشترین تعداد مدارس علوم دینی قابل مشاهده است. در مقاله حاضر نتایج حاصل از مطالعه و تحلیل عناصر فضایی-کارکردی هجده مدرسه علوم دینی دوره قاجار در شهر تهران، ارائه شده است. اهمیت پرداختن به این موضوع از آنجا ناشی می شود که هویت هر فضای معماری بیش از هر عاملی به وسیله کارکردهای ویژه آن، از سایر فضاها متمایز می شود و فضای کالبدی آن نیز به طور معمول، با توجه به کارکردهای مزبور شکل می گیرد. هر کارکرد نوین، تنها پس از تکوین زمینه ها و ضرورت های اجتماعی و تاریخی، در حیات اجتماعی ظاهر می شود و همراه با تولد خویش، فضای خاص خود را به تدریج شکل می دهد. در این مقاله تلاش بر این بوده است تا الگوی به کار رفته در شیوه های معماری این مدارس و شباهت ها و تفاوت های موجود در عناصر فضایی-کارکردی آنها با توجه به نمونه های موجود استخراج شود. با بررسی های انجام گرفته به نظر می رسد، الگوی کاملا یکسانی از دیدگاه معمارانه برای تمامی مدارس علوم دینی دوره قاجار شهر تهران نمی توان تعیین کرد. به گونه ای که این موضوع حتی در مجموعه مدارس متعلق به یک دوره پادشاهی نیز قابل مشاهده است.