نظریه معرفتی ابن سینا و بررسی آن در پرتو اصالت وجود و اصالت ماهیت

ابن سینا و پیروان او بر این باورند که نفس هنگام ادراک خارج مادی، با قوا و آلات خود با خارج ارتباط برقرار می کند و با این ارتباط و ملاقات، کیفیتی مشابه کیفیت شیء خارجی، ابتدا در آلت ادراکی و سپس در قوا و فضای نفس منطبع و مرتسم می شود. این صورت ازآن حیث که حاکی از خارج است، مناط علم نفس به عالم ماده می شود. این نظریه معرفتی هم در تطبیق با اصالت وجود مشکل دارد و هم در تبیین با اصالت ماهیت. رویکرد اصالت وجودی به این نظریه معرفتی، مستلزم محال بودن اتحاد ماهیت وجود خارجی و وجود ذهنی است؛ زیرا ماهیت وجود خارجی از حد همان وجود انتزاع شده و متناسب با مرتبه همان وجود است؛ پس اتحاد آن با مرتبه دیگری از هستی، ممکن نخواهد بود؛ رویکرد اصالت ماهوی نیز مستلزم انتقال امر اصیل (ماهیت) به ذهن است که محال است؛ زیرا امور اصیل متقوم مرتبه خاص خویش اند و انتقال پذیر نیستند؛ حتی درصورت انتقال، در فرض همراهی آثار خارجی با آن، مستلزم انقلاب ماهیت و در فرض عدم همراهی آثار خارجی، مستلزم انفکاک لوازم ذات از ذات خواهد بود.