تحلیلی بر نحوه پرداخت مواجب و سیورسات به نیروهای نظامی دوره قاجار با تکیه بر مجموعه حسن زاده (مرکز اسناد آستان قدس رضوی)

در عصر قاجار به واسطه وجود مناقشات ارضی و برخی ناامنی های مستمر در کشور، دولت مجبور بود تا علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از ایلات و طوایف نیز در مواقع جنگ و اردوکشی ها سرباز به خدمت بگیرد. این مسئله باعث شده بود تا همیشه مبلغ قابل توجهی از بودجه کل کشور صرف مخارج این نیروها گردد. این پژوهش در نظر دارد تا پرداخت مواجب نیروهای نظامی را به عنوان بخشی از این مخارج، مورد کنکاش قرار دهد. پژوهش حاضر با رویکرد آرشیوی- تحلیلی قصد دارد تا از طریق بازخوانی و بازنویسی اسناد یکی از مجموعه های 10000 برگی آستان قدس رضوی که محدوده سال های 1264 الی 1343 ق را در برمی گیرد، نحوه پرداخت مواجب و سیورسات به نظامیان و منابع مالی این پرداخت ها را مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که بودجه حکومت قاجاریه، بیشتر از محل وصول انواع مالیات ها تامین می شد که بخش اعظم آن به نظامیان و پرداخت مواجب آن ها تعلق می گرفت. بودجه مملکتی در دیوان خانه و در دفاتری تحت عنوان دستورالعمل تنظیم می گردید که بر اساس اصول دیوانی و از نظم خاصی در نوشتار برخوردار بودند. مواجب به دو صورت نقدی و جنسی سه ماهه و یا شش ماهه بر اساس کتابچه دستورالعمل و بعد از مراسم سان و طی تشریفات خاصی پرداخت می شد.