نقد و بررسی آبان یشت (سرود اوستایی در ستایش اردوی سور اناهید، تالیف چنگیز مولایی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، 1392)

«آبان یشت» پژوهش و تحقیق دکتر چنگیز مولایی است که در سال 1392 در مجموعه «ایران باستان» از انتشارات دایره المعارف بزرگ اسلامی چاپ شده و موضوع آن شرح و بررسی آبان یشت است. آبان یشت نام سرود پنجم از یشت های اوستاست که به ستایش آناهیتا، ایزدبانوی آب ها و نعمت و فراوانی در معتقدات ایرانیان باستان اختصاص دارد. این سرود با 133 بند، در شمار مفصل ترین یشت ها به شمار می رود و از نظر زبانی و درون مایه، در شمار چند یشت کهن اوستاست. مضمون آبان یشت توصیف و ستایش آناهیتا و درخواست یاری از اوست. در این سرود، از شاهان اساطیری و پهلوانان داستان های کهن ایرانیان که با انگیزه های متفاوت آناهیتا را ستوده اند و از لطف او برخوردار شده اند یا از لطف او بی نصیب مانده اند، سخن رفته است.
کتاب «آبان یشت» با پیشگفتاری آغاز می شود که محقق در آن، اهمیت این یشت و لزوم پرداختن به آن و شیوه کار خود را بیان کرده است (مولایی، 1392: 16) و پس از آن، مقدمه ای درباره محتوا و ساختار آبان یشت تدوین کرده (همان: 914) و به معرفی دست نویس های آبان یشت (همان: 1420) و ترجمه های پیشین آن (همان: 2021) پرداخته است. در ادامه، محقق به تفصیل، نام و صفات این ایزدبانو را شرح داده، به بررسی ریشه شناختی آن ها پرداخته و نکاتی درباره اهمیت این ایزد بانو در اساطیر ایرانی و نقش و کارکرد آن بیان کرده است (همان: 2138).
بخش اصلی کتاب به متن، ترجمه و یادداشت ها اختصاص دارد. هر بند از متن اوستایی واج نویسی شده و در زیر هر بند، ترجمه آن به فارسی ذکر شده است (همان: 39 148). یادداشت های مفصل کتاب درباره حالت برخی اسم ها و صفات، برخی نکات دستوری، معانی واژه ها و مسائل ریشه شناختی، اسطوره ای و فرهنگی است و البته در بررسی موارد مذکور، به نظرات محققان و ایران شناسانی که به مطالعه «آبان یشت» پرداخته اند، استناد شده است (همان: 149 318). پس از یادداشت ها، منابع ذکر شده و در پایان کتاب، برای نام متون و نیز واژه هایی که در متن کتاب ذکر شده اند، نمایه هایی تنظیم شده است.
مولایی در این پژوهش، کتاب ها و مقالات بسیاری را که به نکات مختلف آبان یشت پرداخته اند، مطالعه و مطالب آن ها را در پژوهش خویش ذکر کرده است و در مواردی که بین نظرات محققان، اختلافی وجود داشته، یکی از نظرات را برگزیده و نتیجه گیری کرده است. این کتب و مقالات به زبان های انگلیسی، فرانسه و آلمانی بوده اند و پیداست که محقق برای تدوین چنین اثری وقت بسیاری صرف کرده است تا بتواند حاصل مطالعات انجام گرفته درباره آبان یشت را در قالب چنین اثری ارائه دهد.
در این مقاله، برخی نکات این کتاب شرح و نقد می شود. غالب این نکات تنها درباره کتاب «آبان یشت» صادق نیست، بلکه پیشنهاد هایی است که در کار بررسی زبان های کهن ایرانی لازم به نظر می رسد و بهتر است به آن ها توجه بیشتری شود.