ملاک اعتبار شهادت شهود، تعبد یا وثوق عقلایی؟

اماره در منابع فقهی به هر دلیلی که کاشفیت از واقع داشته باشد اطلاق می شود؛ کاشفیتی که از منظر فقها و اصولیین قطعی و تام نیست، بلکه نوعا پذیرش حجیت آن به لحاظ افاده ظن معتبر است. شهادت شهود (بینه) نیز که در قوانین موضوعه و در فقه به عنوان یکی از ادله معتبر اثبات دعوا وحکم مطرح است، در عبارات فقها به عنوان اماره ای شناخته می شود که از سوی شارع اعتبار یافته، در عین حال بیشتر فقها و اصولیین بینه را نه به لحاظ افاده ظن، که به لحاظ اعتباربخشی از سوی شارع (تعبد)، معتبر می دانند و ظن حاصل از آن را به لحاظ مهر تایید شارع، با تعابیری از قبیل علم تعبدی، علم عرفی وعادی، علم شرعی، علم تنزیلی و تتمیم کشف، معتبر می شمارند. قانون گذار هم به پیروی از نظر اکثریت، در قوانین مختلف با تعابیر «بینه شرعی» و «شهادت شرعی» و به تصریح در ماده 175 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392ش به تعبدی بودن آن اشاره دارد. در کنار این گروه، برخی دیگر، خاستگاه اعتبار بینه را بنای عقلا عنوان می کنند که به لحاظ افاده وثوق عقلایی به تایید وتنفیذ شارع رسیده، لذا آنچه که باعث حجیت بینه می شود، ظن قوی و وثوقی است که موجب کاشفیت آن از واقع می گردد؛ اگرچه این کاشفیت ناقص باشد، چراکه تنفیذ شارع موجب تمامیت اعتبار آن خواهد بود. نتیجه اختلاف این دو قول، تاثیر در شرایط اعتبار بینه و آثار و احکام آن است، ازجمله در واجب بودن یا نبودن صدور حکم بر قاضی پس از اقامه شهادت شهود، اعتبار قول شهود در رجوع از شهادت، اعتبار عدد در شهود (دو نفر بودن) و... . نتیجه پژوهش و قول مختار، تاکید به موضوعیت ظن قوی و وثوق عقلایی به عنوان ملاک اعتباربخشی شارع به شهادت شهود (بینه) است که خود قائلان به تعبد نیز در مباحثی چون اعتبار رتبی، تعارض دو بینه، ترتب اثر در مرجحات (اعدل واکثر بودن شهود و...) به آن اذعان کرده اند. این قول مورد قبول مجامع حقوقی و محاکم است.