اندیشه برنامه ریزی زبانی در دوره قاجاریه

در هر جامعه ای، به طور معمول، از میان زبانها، گویشها یا لهجه های آن، یکی به دلایل تاریخی، سیاسی، اجتماعی، دینی... یا مجموعه همه یا برخی از آنها دارای جایگاه ویژهای است. در طول تاریخ آن جامعه نیز به این زبان، گویش یا لهجه توجه بیشتری شده، و تلاشهای هدفمندی برای حفظ، ارتقاء جایگاه و گسترش کارکردها و کاربردهایش انجام گرفته است. این قاعده درباره زبان فارسی، به عنوان زبان مشترک مردم ایران، نیز جاری است، چراکه با توجه به جایگاه این زبان در جامعه ایرانی، بسیاری راه برونرفت از مسائل جامعه را توجه به زبان فارسی و اصلاح ناکارآمدی های خط و آموزش آن دیدهاند. در دوره قاجار به عنوان بخشی از دوران معاصر ایران، افرادی راهحل مسائل را در اصلاح خط، شیوه نگارش و آموزش زبان فارسی و ارتقاء جایگاه آن میدیدند. یکی از مسائلی که در این زمینه مطرح می شود این است که دیدگاه های این افراد بر چه مبنایی استوار بوده است. در این پژوهش کوشش شده است به دو پرسش پاسخ گفته شود، یکی اینکه دیدگاه های این افراد با چه هدفی مطرح شده اند، و دیگر اینکه این دیدگاه ها دارای چه مبنای زبانشناسی هستند. بررسی اندیشه های این افراد نشان میدهد که در این دوره دیدگاه های درخور توجهی درباره برنامه ریزی زبانی مطرح شده که برخی از آنها مبتنی بر دانش و فهم درست زبانشناسی است. نکته دیگر این است که بسیاری از مسائلی که در این حوزه در آن دوران مطرح و به خوبی تحلیل شده بود، هنوز باقی است، و تدبیری برای حل آنها اندیشیده نشده است.