تحلیل تاریخ تطور جریان روایت ذهنی: الگویی عملی و پیشنهادی روش شناختی برای درس «جریان شناسی نثر معاصر فارسی»

یکی از آسیب های اساسی منابع درسی برای دروس «ادبیات معاصر نثر» و «ادبیات داستانی» در دانشگاه های ایران، کلی گویی و ناروشمندی است. در این کتاب ها معمولا به تاریخ توصیفی آثار داستانی و معرفی نویسندگان آن ها می پردازند و تقسیم بندی ها بر اساس ادوار تاریخی است. کمتر پیش آمده است که مولفان این منابع درسی به جریان شناسی آثار داستانی پرداخته باشند و معمولا بر اساس ژانرهای روایی یا طبقه بندی های موضوعی یا رویکردهای مکتب شناسانه، سیر تحول و تطور متون نثر معاصر و متون داستانی را بررسی نکرده اند؛ بدین سبب بیشتر دانشجویانی که دروس مذکور را می گذرانند، در نهایت، حجم انبوهی از اطلاعات و داده های پراکنده و غیرهدفمند را به یاد می سپارند بی آنکه به نگاهی ساختاری و تحلیلی روشمند و هدفمند دست یافته باشند. حال که عنوان درسی «جریان شناسی نثر معاصر» تصویب شده است بازنگری روشمند این حوزه مطالعاتی ضرورت دارد. با چنین دغدغه ای، در مقاله حاضر به بررسی تاریخی تحلیلی یکی از جریان های عمده نثر فارسی در داستان معاصر، با عنوان «روایت ذهنی» پرداخته و کوشیده ایم در گام نخست به چهارچوبی نظری از روایت ذهنی دست یابیم که هم زمان دو حوزه زیبایی شناختی و معرفت شناختی را دربر گیرد و از مطالعات فرمالیستی رایج فاصله داشته باشد؛ در گام بعدی، زمینه های اجتماعی پیدایش این ژانر روایی را در غرب و متاثر از گفتمان های غالب فکری و علمی آنجا نشان دهیم؛ در ادامه، شرایط پیدایش روایت ذهنی در ایران را بررسی و در نهایت، نقطه های آغاز و تاریخ تطور و تکامل آن را در آثار نویسندگان ایرانی تحلیل می کنیم. هدف از این مقاله، عرضه الگویی عملی برای مولفان درس نامه «جریان شناسی نثر معاصر فارسی» است تا در بررسی دیگر جریان های نثر سه مرحله مذکور را در نظر داشته باشند.