مطالعات باغ ایرانی و مغالطه «باغشهر» (ابهام ها و تناقض ها در فهم و کاربرد اصطلاح باغشهر)

اصطلاح باغشهر در مجامع آکادمیک بین المللی یادآورد نظریه شهرسازی ابنزرهاوارد انگلیسی در پاسخ به معضلات شهرهای بعد از انقلاب صنعت در 1903 است. لوییس مامفورد آنرا یک پدیده کاملا مدرن آغاز قرن بیستم می داند، که غالبا «از سوی کسانی مقبول واقع شد که به درستی نظریه هاوارد را درک نکرده بودند». همین مقبولیت موج ساختن شهرک های حومه ای سرسبز و یا با کمربند سبز را در اروپا و امریکا برانگیخت، شهرک های حومه ای که همه نشانه برداشت ناقص یا سوء برداشت از نظریه هاوارد بودند.
گویا ازچندین دهه پیش دامنه این سوء برداشتو تقلیل باغشهر هاوارد به شهر یا شهرک های سبز به جامعه حرفه ای ایران در حوزه شهرسازی کشیده شده و در مطالعات باغ ایرانی هم ظهور کرده است، به طوری که امروزه نام پدیده ای مدرن و غربی، در تناقضی آشکار، بالسویه از سویی برای نوشهرها (شهرک های حومه ای سبز) و از سوی دیگر، برای شهرهای تاریخی ایران، در وضعیت صرفا سرسبزی یا داشتن باغ های متعدد، به کار می رود.
پژوهش در باغ سازی ایرانی و اسلامی، حدود یک سده است پاگرفته و آغازگران آن محققان خارجی بوده اند و درچند دهه اخیر پژوهشگران ایرانی به آن روی آورده اند. نکته مبهم و شبهه برانگیز در غالب این پژوهش ها کاربرد اصطلاح باغشهراست که، به طور ضمنی یا آشکار، پژوهشگران آن را اصطلاحی فارسی و پدیده ای ایرانی دانسته و حتی برخی باغشهر ایرانی را متقدم بر باغشهر هاوارد برشمرده اند. حال پرسش این است که چگونه یک پدیده تاریخی الگوی پدیده ای مدرن می تواند باشد؟ مگر اینکه مغالطه ای صورت گرفته باشد.
اکنون زمانی مطالعات عمیق و دقیق باغ ایرانی است و به این منظور، فهم چیستی باغشهر و روشن شدن علت این مغالطه، یک الزام پژوهشی است که تا کنون محققان به دقت به آن نپرداخته اند، مطرح است. در مقاله حاضر با جستجویی در ریشه تاریخی این اصطلاح در زبان و ادبیات فارسی و مرور منابعی که از باغشهر ایرانی سخن گفته اند و نیز متونی که پیشینه یا مرجع مطالعات باغ ایرانی بوده اند، به ابهامات و تناقضات در مفهوم و صورتی به نامباغشهرپرداخته می شود و در کنار توضیحاتی کلی در ماهیت باغشهر هاوارد، زمینه مقایسهباغشهر او و آنچه را در ایران باغشهر نامیده اند فراهم می شود تا بتوان مغالطه صورت گرفته در این زمینه را روشن کرد.
امید است که این کوشش، موجب برانگیختن وسواس و دقت علمی و روحیه تشکیک در دانشجویان و پژوهشگران ایرانی گردد که دست به تحقیقات در حوزه تاریخ معماری، شهر، و باغ ایرانی می زنند و نیز نظر اهل حرفه در حوزه شهرسازی یا معماری منظر را به این مهم جلب کند.