شهادت بر زنا؛ بررسی نظریه های فقهای امامیه در اعتبار کیفیت خاص در مشاهده

گرچه در فقه امامیه، به صورت کلی شروطی برای ادای شهادت تعیین شدهاست اما با توجه به اهتمام شارع در امر فروج، در شهادت بر زنا، شروط دیگری نیز به طور اختصاصی وضع شده است. بنابر نظر مشهور، رویت به نحو مخصوص از جمله این شروط اختصاصی است. به عبارت دیگر نحوه مخصوصی که در روایات باب با تعبیر «کالمیل فی المکحله» بیان شده، در اعتبار شهادت بر زنا لازم است یا مشاهده مقدمات ملازم با زنا هم کفایت میکند. در این نوشتار، علاوه بر نظر مشهور فقهای شیعه، سایر انظار نیز طبقه بندی و ادله آنان به تفکیک در هر نظریه تحلیل شده است.
با عنایت به اینکه مشاهده زنا بدین صورت کمتر اتفاق میافتد و از نظر شرعی نیز تجسس در این امر جایز نیست، همچنین با توجه به حساسیت این مسئله از منظر اجتماعی و فرهنگی و مجازات سنگین مترتب بر هر دو سوی مساله یعنی حد زنا و حد قذف و از همه مهمتر وجود اختلاف بین فقها، تبیین مبانی فقهی مواد قانونی مرتبط ضرورت دارد.
نظریه مشهور فقها و به ویژه قدما، رویت به نحو مخصوص را شرط دانستهاند. برخی از فقها مانند شیخ مفید(ره) نیز بین شهادت موجب جلد و شهادت موجب رجم قائل نظریه تفصیل را برگزیدهاند. نهایتا طبق نظریه فقهایی دیگر مانند صاحب جواهر(ره) و محقق خویی(ره)، مطلق علم به زنا حتی اگر از طریقی غیر از مشاهده حاصل شده باشد، برای ادای شهادت کفایت میکند. در این میان، تحقیق حاضر نظریه مشهور را دارای قوت بیشتری دانسته است.