همسوسازی مدیریت منطقه ای تولید ذرت دانه ای و تغییر اقلیم در ایران (کاربرد رگرسیون فضایی با داده های تابلویی)

تغییرات اقلیم و تنوع آن یکی از مهم ترین چالش های پیش روی بشریت در این سده و پس از آن خواهد بود. اثرگذاری های اقتصادی تغییرات اقلیم در بخش کشاورزی، همواره مورد توجه سیاست گذاران بوده است. تاثیر تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی در اغلب موارد زیانبار بوده است. به عنوان مثال، اثرگذاری های متناوب خشکسالی ها و سیلاب ها همواره زندگی مردم روستایی را که وابسته به کشاورزی اند پیوسته تهدید کرده است. برابر آمار سازمان خواربار و کشاورزی (فائو) بخش مهمی از عرضه ذرت کشور توسط واردات تامین می شود یکی از مهم ترین دلایل افزایش واردات محصول ذرت در سال های اخیر پایین بودن عملکرد آن است که به شرایط اقلیمی وابسته است. با بهبود تولید داخلی می توان در راستای خودکفایی در تولید این محصول راهبردی گام های اساسی برداشت. با توجه به اینکه ذرت یکی از اساسی ترین فرآورده های زراعی بوده و با در نظر گرفتن اهمیت جایگاه و نقش راهبردی (استراتژیک) آن، بررسی عامل های موثر بر تولید این محصول به ویژه تاثیر عامل های اقلیمی ضروری به نظر می رسد؛ لذا در این بررسی همسوسازی مدیریت منطقه ای تولید ذرت دانه ای و تغییر اقلیم با استفاده از داده های تابلویی 15 استان ایران برای دوره زمانی 1389-1363 و الگوی اقتصادسنجی فضایی بررسی شده است.
در این پژوهش برای بررسی تاثیر عامل های اقلیمی بر تولید ذرت از رهیافت اقتصادسنجی فضایی استفاده شده است. همچنین به علت نوع داده های مورد بررسی، روش داده های تابلویی به کار گرفته شده است. داده های تابلویی محیط بسیار مناسبی برای گسترش روش های برآورد فراهم می سازند و محققان قادر به استفاده از داده های مقطعی و دوره زمانی برای بررسی مسائلی می شوند که امکان بررسی آن ها با داده های دوره زمانی یا مقطعی به تنهایی امکان پذیر نیست. متغیرهای اقلیمی به کار رفته در تحقیق شامل دمای کاشت، دمای دوره رشد، دمای برداشت، بارندگی زمان کاشت و بارندگی دوره رشد گیاه زراعی می باشد.نتایج و بحث نتایج آزمون موران برای بررسی وجود اثرگذاری های فضایی در داده های تابلویی نشان داد که خودهمبستگی فضایی در بین داده ها وجود دارد. مقدار ضریب خود همبستگی فضایی بین استان های تولید کننده ذرت 47/0 می باشد که نشان می دهد برای بررسی تاثیر عامل های اقلیمی روی تولید محصول، برای جلوگیری از واریانس ناهمسانی باید موقعیت جغرافیایی و مجاورت استان ها نیز در مدل لحاظ شود. برآورد مدل فضایی با اثرگذاری های تصادفی (منتج از آزمون هاسمن تعدیل یافته) در بررسی تاثیر تغییر اقلیمی بر تولید ذرت دانه ای ایران نشان داد که افزایش دمای کاشت بر تولید ذرت تاثیر منفی و مجذور آن اثر مثبت دارد. همچنین تاثیر افزایش دمای برداشت بر تولید این محصول مثبت و تاثیر مجذور آن منفی است. تاثیر بارندگی زمان کاشت منفی و تاثیر متغیر سطح زیر کشت مثبت می باشد.
با توجه به یافته ها ضرورت دارد، از کشت با تاخیر ذرت در اقلیم گرم مانند خوزستان، اصفهان، ایلام، یزد، هرمزگان و سمنان پرهیز شود و یا در صورت امکان از رقم های ذرت مقاوم به گرما استفاده شود. در مناطقی که برداشت ذرت در فصل زمستان انجام می گیرد، تسریع در زمان برداشت و در هوای گرم تر موجب افزایش تولید محصول می شود. همچنین بهتر است عملیات کاشت ذرت در استان های کردستان و قزوین با کمی تاخیر آغاز شود که تحت تاثیر بارندگی های شدید اوایل فصل بهار قرار نگیرد. در استان های کردستان، لرستان و ایلام که بارندگی دوره رشد، میزان بالایی دارد بهتر است ذرت کاران در برابر خطرپذیری سامان یافته (ریسک سیستماتیک) بیمه شوند.