ناهمگنی واریانس صفات تولید شیر و چربی در مناطق مختلف آب و هوایی ایران و تاثیر آن بر تغییر رتبه گاوهای هلشتاین

در بیشتر مدل های حیوانی استفاده شده برای ارزیابی ژنتیکی حیوانات، فرض می شود که واریانس های ژنتیکی و باقیمانده در محیط ها و ژنوتیپ های مختلف همگن هستند ولی در شرایطی که داده ها از محیط های مختلف و یا در زمان های متفاوت بدست می آیند، چنین فرضی ممکن است نادرست باشد. در مطالعات متعددی ناهمگنی واریانس های ژنتیکی، باقیمانده و فنوتیپی براساس عوامل مختلف نظیر ناحیه جغرافیایی، سطح تولید و گله برای صفات تولیدی گزارش شده است. از آنجایی که انتخاب در برنامه های اصلاح نژاد انتخاب براساس ارزش های اصلاحی برآورد شده می باشد، نادیده گرفتن ناهمگنی واریانس ها نتایجی از قبیل انتخاب نادرست، کاهش پیشرفت ژنتیکی مورد انتظار و کاهش بازدهی برنامه های اصلاح نژادی را به همراه خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر بررسی همگنی یا ناهمگنی واریانس ها برای صفات تولید شیر و مقدار چربی در مناطق مختلف آب و هوایی ایران و همچنین تاثیر روش های مختلف تبدیل داده ها بر کاهش و یا رفع احتمالی ناهمگنی واریانس ها و تاثیر آن بر تغییر رتبه بندی حیوانات برتر در جمعیت گاوهای هلشتاین ایران بود.
در این پژوهش از رکوردهای شیر و چربی گاوهای هلشتاین که طی سال های 1362 تا 1392 به وسیله مرکز اصلاح نژاد دام و بهبود تولیدات دامی کشور ثبت شده بودند، استفاده شد. داده های مربوط به صفات تولید شیر و چربی برای 305 روز دوره شیردهی و دو نوبت دوشش در روز تصحیح شده بود. داده ها براساس ناحیه جغرافیایی به سه گروه دسته بندی شدند و برای بررسی ناهمگنی واریانس ها از آزمون بارتلت استفاده شد. برای رفع ناهمگنی واریانس ها از روش های تبدیل لگاریتمی، جذری و باکس-کاکس استفاده شد. ارزش های اصلاحی برای داده های خام و تصحیح شده و همستگی های رتبه ای اسپیرمن بین ارزش های اصلاحی برآورد شده برای ارزیابی تغییر رتبه حیوانات نر و ماده ممتاز تحت درصدهای مختلف انتخاب برآورد شدند.
نتایج آزمون بارتلت برای صفات تولید شیر و مقدار چربی در سه دوره شیردهی معنی دار بود که نشان دهنده ناهمگن بودن واریانس ها است. روش تبدیل باکس-کاکس به ترتیب در دوره های شیردهی اول و سوم منجر به همگن شدن واریانس های تولید شیر و چربی شد. وراثت پذیری های برآوردشده پس از تبدیل داده ها در دامنه ای از 114/0 تا 234/0 برای تولید شیر و 161/0 تا 193/0 برای چربی بود که نسبت به داده های تبدیل نشده اندکی بالاتر بود. میانگین تغییرات رتبه حیوانات مشترک در یک درصد گاوهای ماده برتر بیشتر از پنج درصد گاوهای نر برتر بود. تبدیل باکس-کاکس ضمن همگن کردن واریانس ها باعث شد که دو و پنج درصد گاوهای ماده و نر ممتاز به ترتیب برای صفات تولید شیر و مقدار چربی از فهرست معمولی خارج شوند.
براساس نتایج تحقیق حاضر می توان نتیجه گرفت که اجزای واریانس صفات تولید شیر و چربی در جمعیت گاوهای هلشتاین براساس نواحی مختلف جغرافیایی ناهمگن هستند و ناهمگنی واریانس بر ارزیابی ژنتیکی و تغییر رتبه گاوهای نر و ماده ممتاز تاثیر دارد. روش تبدیل باکس-کاکس به دلیل رفع ناهمگنی واریانس ها و همچنین داشتن بالاترین همبستگی رتبه ای و حداقل تغییرات رتبه نسبت به سایر روش های تبدیل داده برای تصحیح ناهمگنی واریانس ها مناسب تر می باشد.