غربالگری ژنوتیپ های برنج (Oryza sativa L.) با استفاده از شاخص های تحمل و روش های چند متغیره در شرایط تنش خشکی

به منظور شناسایی ژنوتیپ های برنج متحمل به تنش خشکی، آزمایشی گلدانی روی 40 ژنوتیپ برنج بومی و اصلاح شده در شرایط بدون تنش و تنش آب (قطع آب در مرحله آبستنی) به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در سال 1393 در موسسه تحقیقات برنج کشور اجرا شد. براساس شاخص های رایج تحمل تنش (TOL، SSI، STI، MP، GMP و HM)، 17 ژنوتیپ انتخاب و در سال دوم (1394) در دو محیط در مزرعه؛ بدون تنش (آبیاری کامل تا انتهای دوره رشد) و تنش (قطع آب از مرحله آغازش خوشه تا انتهای دوره رشد) به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. براساس نتایج آزمایش مزرعه ای، ارقام نعمت و پردیس به ترتیب با 4831 و 2076 کیلوگرم در هکتار، بیشترین و کمترین عملکرد دانه را در شرایط بدون تنش داشتند. در شرایط تنش خشکی، بیشترین عملکرد دانه از رقم ساحل(3605 کیلوگرم در هکتار) و کمترین عملکرد از رقم علی کاظمی با 1179 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. تنش خشکی باعث کاهش 5/11 تا 64 درصد عملکرد دانه (به ترتیب در ارقام ساحل و علی کاظمی) شد. براساس نتایج تجزیه خوشه ای، 17 ژنوتیپ برنج مورد ارزیابی به دو گروه تفکیک شدند که 13 ژنوتیپ مقدار بالاتر شاخص های تحمل تنش را نشان دادند. بر اساس روش های رتبه بندی و تجزیه به مولفه های اصلی نیز به ترتیب نه و هفت ژنوتیپ به عنوان ژنوتیپ متحمل به خشکی شناسایی شدند. در آزمایش حاضر در مجموع بر اساس سه روش تجزیه خوشه ای، رتبه دهی و بای پلات ، ژنوتیپ های درفک، قائم، لاین 831، اهلمی طارم و جلودار متحمل به تنش خشکی شناخته شدند.