بررسی ارتباط خاصیت آب گریزی با گونه های درختان جنگلی، مخازن کربن آلی خاک و پایداری خاکدانه ها (پژوهش موردی: ایستگاه تحقیقات بذر و نهال گونه های جنگلی شلمان، استان گیلان)

خاصیت آب گریزی خاک شامل مقاومت خاک در برابر خیسیدگی است که می تواند سبب کاهش سرعت نفوذ آب برای چند ثانیه تا ساعت ها و یا حتی هفته ها گردد. در کنار اثرات سوء آب گریزی خاک در پژوهش های علمی، به نقش مثبت آن در بسیاری از پدیده ها از قبیل ساختمان خاک نیز اشاره شده است. در حالی که بسیاری از مطالعات مواد آلی خاک را به عنوان منشاء شیمیایی آب گریزی معرفی می کنند، اما برخی دیگر عدم ارتباط معنی دار میان این دو صفت را گزارش کرده اند. به نظر می رسد شناسایی گروه های عاملی آبگریز به جای در نظر گرفتن کل توده کربن آلی خاک به کمک روش جداسازی مخازن کربن آلی بر اساس ذرات تشکیل دهنده خاک بتواند اطلاعات با ارزشی را در رابطه با میزان و منشاء آب گریزی خاک ارائه دهد. لذا تحقیق حاضر جهت بررسی ارتباط مخازن مختلف کربن آلی با خاصیت آب گریزی خاک و همچنین نظر به مطالعات اندک صورت گرفته در خصوص نحوه تاثیر آب گریزی خاک بر ساختمان خاکدانه ها طراحی و به مرحله اجرا درآمد.
نمونه هایی از اعماق 5-0، 10-5 و20-10 سانتی متری از خاک تحت پوشش گونه های درختی شامل کاج تدا (Pinus taeda)، دارتالاب (Taxodium distichum)، ارس (Juniperus polycarpos)، توسکا (Alnus glutinosa)، بلوط بلندمازو (Quercus castaneifolia) و سفیدپلت (Populus caspica) جمع آوری گردید. در این نمونه ها مخازن کربن آلی به تفکیک ذرات اولیه خاک، میزان آب گریزی، اسیدیته و میانگین وزنی قطر خاکدانه اندازه گیری و پس از تجزیه واریانس دوطرفه، داده ها بر اساس متغیرهای مستقل(گونه درختی و عمق) در قالب طرح کاملا تصادفی با آرایش فاکتوریل مورد آنالیز آماری قرار گرفته و جهت بررسی وضعیت ارتباط میان صفات مورد اندازه گیری از همبستگی پیرسون استفاده گردید.
نتایج اولیه بیانگر تاثیر گونه های درختی و عمق بر میزان خاصیت آب گریزی خاک و صفات اندازه گیری شده مورد بررسی می باشد. بیشترین زمان های ثبت شده برای وضعیت آب گریزی خاک در ضخامت 5-0 سانتی متری ثبت شد. از میان گونه های مورد بررسی، کاج تدا، دارتالاب و ارس دارای بیشترین تنوع کلاس های آب گریزی بودند به طوری که نمونه های با زمان آب گریزی بیش از یک ساعت صرفا در لایه 5-0 سانتی متری و در خاک تحت پوشش کاج تدا و دارتالاب به ترتیب با مقادیر 33/13 و 33/3 درصد نمونه های جمع آوری شده مشاهده گردید و کمترین آن در نمونه های درختان سفیدپلت، توسکا و بلوط اندازه گیری شد. با افزایش عمق خاک، زمان آب گریزی در تمامی گونه ها کاهش یافت به گونه ای که 22/82 درصد از کل نمونه های جمع آوری شده از عمق 20-10 سانتی متری دارای زمان آب گریزی 5-0 ثانیه بودند. علی رغم وجود همبستگی میان کربن آلی کل و آب گریزی (r=0/19 ،P<0/ 001) قوی ترین همبستگی معنی دار (r=0/64 ،P<0/01) میان کربن آلی جزء شن و خاصیت آبگریزی خاک مشاهده گردید؛ همچنین ارتباط همسویی (r=0/2 ،P<0/01) میان آب گریزی و میانگین وزنی قطر خاکدانه ها مشاهده گردید.
وجود همبستگی معنی دار میان آب گریزی با میزان کربن آلی جزء شن بیانگر تجمع ترکیبات کربنه آب گریز در جزء شن بوده لذا این بخش از کربن آلی کنترل کننده میزان آب گریزی خاک محدوده مورد مطالعه می باشد. با این وجود کاهش پ هاش خاک و همچنین درجه پوسیدگی مواد آلی می تواند بر کیفیت ماده آلی خاک اثر گذاشته و متعاقب آن منجر به کاهش خاصیت آب گریزی خاک گردد. علیرغم نقش مواد آلی و جزء آب گریز آن در تشکیل و پایداری خاکدانه ها ولی کیفیت نامطلوب ماده آلی، وجود پ هاش پایین و تشکیل خاکدانه های کوچک در خاک های تحت پوشش درختان سوزنی برگ ایجاب می کند که در انتخاب درختان سوزنی برگ برای پروژه های جنگل کاری و فضای سبز این موارد در نظر گرفته شود.