سندهای بدون شرح با موضوع دیدار اردشیر زاهدی با سفیر شوروی

مجموعه 17 برگ از اسناد وزارت امورخارجه مربوط به گفتگوی اردشیر زاهدی وزیرامور خارجه وقت ایران با ولادمیر پروفیف سفیر شوروی در تهران ، در این شماره فصلنامه مطالعات تاریخی به علاقه مندان تاریخ معاصر بویژه پژوهشگران در زمینه تاریخ سیاست خارجی پهلوی دوم تقدیم می گردد. این اسناد همچنین بطور خاص برای کسانی که درباره روابط ایران و شوروی پژوهش می کنند نیز جالب توجه است. زیرا نخستین بار است که بخشی از اسناد دیپلماسی غیر اعلانی سیاستگزاران پهلوی دوم در ارتباط با شوروی در دسترس همگان قرار می گیرد. در این مذاکرات پنج موضوع قابل توجه است 1- لحن بیان اظهارات سفیر شوروری بخوبی بیانگر این واقعیت است که او نه با نماینده دولت ایران بلکه با نماینده دولت یا متحد آمریکا صحبت می کند بویژه آنجا که سیاست های چین توسط سفیر شوروی در تهران نقد می شود. 2- ابتدا سفیر شوروی بیانیه دولت متبوعش را راجع به حفظ صلح بین المللی ارائه می کند که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد اما نکته مهم همین بیانیه تاکید بر ممنوعیت مداخله نظامی در سایر کشورها است. در ان زمان شوروی برای مقابله با تجاوزات مکرر آمریکا به سایر کشورهای جهان تلاش می کرد از طریق سازمان ملل جنبش جهانی را تحت عنوان خلع سلاح بین الملل و تلاش برای صلح جهانی راه اندازی کند تا در دوران جنگ سرد ف فضای تبلیغاتی را برای رقیب خود یعنی آمریکا تنگ تر نماید. 3- در مورد بحث مشارکت اردشیر زاهدی در مجمع عمومی سازمان ملل و دیدار جانبی آن با گرومیگو وزیر خارجه وقت در حاشیه سازمان ملل بحث شده است و درخواست زاهدی برای انجام چنین دیداری در همان 15 روز اول مجمع عمومی سازمان ملل قابل توجه است زیرا به گفته وی او باید برای شرکت در جشن های 2500 ساله شاهنشاهی در ایران به تهران بازگردد. اما ما می دانیم که از قضا اردشیر زاهدی پیش از آنکه به مجمع عمومی برود، در 21 شهریور 1350 ،توسط شاه از مسئولیت برکنار می گردد. فردوست در کتاب خاطرات خود دلیل برکناری اردشیر زاهدی را در 21 شهریور 1350 جاه طلبی او برای کسب مقام نخست وزیری می داند. 4- درگیری مرزی بین مراکش و لیبی یکی دیگر از موضوع های مورد بحث است. هر دو طرف از وارد شدن به جزئیات خودداری می کنند و با ترفند دیپلماتیک سعی می کنند نقطه نظراتشان را پنهان کنند. زیرا لیبی متحد آن زمان شوروی بود و مراکش مناسبات بسیار نزدیکی با آمریبکا داشت. 5- نطق ریچارد نیکسون رئیس جمهور آمریکا در سازمان ملل و سفر وی به چین موضوع مهم دیگری است که اشاره به سفر تاریخی نیکسون به پکن در دوم اسفند 1350 (21 فوریه 1971) دارد و این سفر نقطه عطفی در رابطه آمریکا و چین بشمار می رفت. ابتدا زاهدی تلاش می کند نظر سفیر شوروی را درباره این سفر مهم بدست آورد و پروفیف سفیر شوروی نیز متقابلا سعی در کشف نظر زاهدی دارد. جالب است که هردو سعی در بی اهمیت جلوه دادن این سفر مهم دارند. نکته ی جالبتر اینکه سفیر شوروی بجای اینکه به سیاست آمریکا در مورد ایجاد اختلاف بین شوروی و چین به عنوان دو قدرت کمونیست بپردازد ، به تلاش چین برای برهم زدن روابط آمریکا و شوروی اشاره می کند. . از آنجایی که سفیر شوروی آقای زاهدی را نماینده آمریکا میدانست و احتمال می داد متن مذاکرات به دست آمریکایی ها برسد، به همین دلیل چین را عامل برهم زننده رابطه دو ابرقدرت زمان یعنی آمریکا و شوروی معرفی می کند. 6- بحث پایانی بین دو طرف ، انتخاب جایگزینی برای اوتانت دبیر کل وقت سازمان ملل است که دوره پنج ساله اش تمام شده بود. اردشیر زاهدی در پی کشف نظر شوروی است که آیا از وی برای دور بعدی حمایت می کنند یا خیر و سفیر شوروی نیز همین قصد را از زاهدی دارد و در این بین شش اسم مطرح می گردد که یکی از آنها دبیر کل بعدی آقای کورت والدهایم است.