اثر تنش یخ زدگی بر نشت الکترولیت ها در اکوتیپ های شنبلیله (Trigonella foenum-graecum L.)

به منظور بررسی تحمل به سرمای گیاه شنبلیله، پژوهشی در سال زراعی 93-1392 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتورهای موردبررسی شامل تاریخ کاشت در چهار سطح (23 شهریور، 23 مهر، 15 اسفند و 15 فروردین)، اکوتیپ در 10 سطح (آذری، اردستان، پابلند شمال، پاکوتاه شمال، شیراز، شیروان، مشهد، نیشابور، همدان و هندی) و دمای یخ‏زدگی در هفت سطح (شاهد، صفر، 3-، 6-، 9-، 12- و 15- درجه سانتی‏گراد) بودند. گیاهان در شرایط آب و هوایی طبیعی محیط رشد یافته و به سرما خو گرفتند سپس گیاهان کشت شده در شهریور و مهر در اواسط دی ماه و گیاهان کشت شده در اسفند و فروردین در اواسط اردیبهشت برای اعمال دماهای آزمایش به فریزر ترموگرادیان منتقل شدند. پس از اعمال تنش یخ‏ زدگی درصد نشت الکترولیت‏ها و سپس دمای کشنده 50 درصد نمونه ها بر اساس درصد نشت الکترولیت‏ها تعیین شد. درصد بقای آن ها نیز پس از اعمال تنش یخ‏ زدگی و پس از چهار هفته رشد در گلخانه ارزیابی شد. هرچند در تمامی تاریخ های کاشت نشت الکترولیت‏ها تا دمای 6- درجه سانتی‏گراد تقریبا ثابت بود و با کاهش بیشتر دما روندی افزایشی داشت، ولی سرعت افزایش نشت در کاشت دهه دوم اسفند بیشتر از سایر تاریخ ها بود. به طوری که در این کاشت با کاهش دما از صفر به 15- درجه سانتی‏گراد درصد نشت الکترولیت‏ها حدود 71 درصد افزایش یافت.با وجود اینکه درصد نشت الکترولیت‏ها در تمامی اکوتیپ ها در کاشت دوم پاییزه و بهاره نسبت به کاشت اول کاهش یافت، کمترین و بیشترین کاهش ناشی از تاخیر در کاشت به ترتیب متعلق به اکوتیپ های همدان و اردستان بود.در همه اکوتیپ ها، گیاهان کاشت دوم در اغلب دماهای مورد مطالعه درصد نشت الکترولیت های کمتری نسبت به سایر کاشت ها داشتند. ازنظر شاخص LT50el نیز تاریخ کاشت دهه دوم مهرماه در اکوتیپ ها در مقایسه با سایر تاریخ های کاشت کمتر بود. به عبارتی کاشت زودتر اکوتیپ ها احتمالا سبب افزایش حساسیت گیاه به سرما شده است. بیشترین و کمترین تحمل به یخ زدگی ازنظر این شاخص به ترتیب متعلق به اکوتیپ های نیشابور و آذری بود. بین 50 درصد کشندگی بر اساس نشت الکترولیت ها (LT50el) و بقا (*0.536- r=) همبستگی منفی و معنی داری مشاهده شد که بیانگر امکاناستفاده از این شاخص در ارزیابی خسارت تنش یخ زدگی در گیاه شنبلیله می باشد.