تبیین اثرات عوامل محیطی بر زیست پذیری نواحی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان بوئین زهرا)

هر انسانی فارغ از اینکه در شهر یا روستا زندگی کند، در پی دست یابی به زندگی مطلوب و رضایت بخش است و طبیعتا برای داشتن زندگی مطلوب، رضایت بخش و پرمعنی، زمینه ها و عواملی لازم است که انسان بتواند بر پایه آن آسایش و رفاه درازمدتی را برای خود و اجتماعش فراهم نماید . این شرایط که به اعتقاد برخی از نویسندگان مترادف با زیست پذیری یا شرایط مناسب برای زندگی است؛ به طور کلی اشاره به مجموعه ای از ویژگی های عینی دارد که یک مکان را به جایی بدل می سازد که مردم تمایل دارند اکنون و آینده در آن زندگی نمایند. بر این اساس؛ ساکنان هر سکونتگاه زیست پذیری را به عنوان عاملی برای بهبود شرایط مکان برای زندگی، خرید، استراحت، رشد کودکان و ایجاد اجتماعی از دوستان و خانواده ها می بینند. روستاییان به دلیل شیوه زندگی و نوع معیشت خود، بهره برداران مستقیم منابع محیطی محسوب می شوند؛ از این رو عامل محیطی از جمله عواملی است که در توسعه روستا و زیست پذیری آن باید در نظر گرفت، زیرا حفظ محیط روستا و ارزش های آن در برابر انواع آلودگی ها و تخریب، اهمیت بسیار دارد و در اجرای برنامه توسعه روستایی باید با تمام وسایل لازم از تخریب عمومی محیط روستا از جمله خاک، آب و هوا جلوگیری به عمل آید. اهمیت حفاظت از آب و خاک و گیاه برای ادامه حیات بشر بسیار زیاد است. در این راستا، تحقیق حاضر سعی دارد در مسیر کلی پژوهش به سوال های زیر پاسخ دهد:- زیست پذیری روستاهای شهرستان بوئین زهرا در چه وضعیتی قرار دارد؟
- آیا عوامل محیطی در زیست پذیری روستاهای شهرستان بوئین زهرا تاثیرگذار می باشد؟ مبانی نظری: زیست پذیری در معنای اصلی و کلی خود به مفهوم دستیابی به قابلیت زندگی است، در واقع می توان گفت کیفیت زندگی ساکنان به میزان دسترسی آنها به زیرساخت ها (حمل و نقل، ارتباطات، آب و بهداشت) غذا، هوای پاک، مسکن مناسب، شغل راضی کننده و فضای سبز و پارک ها بستگی دارد. فضاهای روستایی به واسطه اینکه بخش عظیمی از منابع معیشتی آنان در ارتباط با بهره-برداری از منابع محیطی متکی است، از اهمیت و توجه بسیار برخوردارند . لذا توجه به عوامل و مولفه های محیطی در برنامه ریزی توسعه روستایی و زیست پذیری به چند دلیل ضروری است:تاثیر انکارناپذیر عوامل محیطی بر جمعیت پذیری و توزیع جمعیت و الگوی نظام استقرار کانون های جمعیت؛ تاثیر انکارناپذیر عوامل محیطی بر رشد و توسعه پایدار مناطق روستایی؛ الزام به حفظ محیط زیست در آستانه قرن21، با توجه به این نکته که « بیش از یک کره نداریم»، انسانها را ملزم می سازد که در هر طرح و برنامه ای، به ویژگی ها و پتانسیل های محیطی توجه نمایند. روش تحقیق: روش پژوهش حاضر از نظر روش تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای (فیش برداری از کتاب، مقاله و منابع اینترنتی) و میدانی (پرسشنامه و مشاهده مستقیم و مصاحبه با سرپرست خانوارها) می باشد. جامعه آماری تحقیق، روستاهای شهرستان بوئین زهرا می باشد و سطح تحلیل در این تحقیق روستاها هستند، و واحد تحلیل خانوارهای روستایی می باشند. روش نمونه گیری در این پژوهش روش طبقه ای است و پس از طبقه بندی روستاهای منطقه تحقیق (بر حسب جمعیت و دوری و نزدیکی به نقاط شهری) به طور تصادفی، 20 روستا برای نمونه انتخاب شدند و211پرسشنامه در روستاهای مورد مطالعه تکمیل شدند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمارهای توصیفی (میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی (تحلیل همبستگی، آزمون t تک نمونه ای، تحلیل واریانس) استفاده شده است. یافته های تحقیق: نتایج آزمون t تک نمونه ای نشان داد؛ زیست پذیری روستاهای مورد مطالعه در همه ابعاد در سطح متوسط می باشد و بر اساس نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین ویژگی های فردی (سن، سطح تحصیلات، میزان درآمد و مدت اقامت) و زیست پذیری رابطه معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که عوامل محیطی موثر بر زیست پذیری در بین روستاهای مورد مطالعه در همه شاخص ها اختلاف معنی داری وجود دارد؛ نتایج توصیفی شاخص های محیطی موثر بر زیست پذیری حاکی از آن است که شاخص قابلیت محیطی (وجود زمین های حاصلخیز، دسترسی به منابع آب کافی (برای کشاورزی)، وجود و دسترسی به آب لوله کشی و بهداشتی (آب شرب و شیرین)، وجود و دسترسی به مراتع و... برای دام، اقلیم خوب، امکان کشت محصولات متنوع، موقعیت قرار گیری روستا (نزدیکی به مراکز شهری و سایر روستاها) معابر و خیابان های مناسب و با کیفیت از نظر پاسخگویان تاثیر خیلی زیادی بر زیست پذیری روستاها دارد، و نتایج تحلیل همبستگی نیز حاکی از آن است که بین زیست پذیری و عوامل محیطی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. و در نهایت یافته های پژوهش در مورد آینده نگری روستاییان در رابطه با عوامل محیطی با میانگین 56/3 صدم نشان داد که نگرانی روستاییان بیشتر در مورد افت سطح آب می باشد. نتایج نشان داد که عوامل محیطی موثر بر زیست پذیری در بین روستاهای شهرستان بوئین زهرا اختلاف معناداری وجود دارد؛ یعنی تاثیرگذاری عوامل بر زیست پذیری روستاها متفاوت است، چنانچه در شاخص فضاهای باز و سبز، روستاهای بخش دشتابی، رامند و شال با توجه به میانگین بالاتر نسبت به بخش مرکزی در گروه اول قرار گرفته اند و بخش مرکزی در گروه دوم قرار گرفت. از نظر شاخص آلودگی بخش دشتابی در گروه اول و بخش های مرکزی و رامند در گروه دوم و بخش شال در گروه سوم قرار گرفتند. با عنایت به نتایج مشخص شد که در شاخص قابلیت محیطی بخش رامند در طبقه اول و بخش دشتابی و شال در طبقه دوم و بخش مرکزی با میانگین کمتر از سایر بخش ها در طبقه سوم قرار گرفتند. در نهایت از نظر شاخص مخاطرات طبیعی بخش شال و رامند با میانگین رتبه ای بالاتر در گروه اول و روستاهای بخش مرکزی و دشتابی با میانگین رتبه ای کمتر در گروه دوم قرار گرفتند. با توجه به این مطالب باید در برنامه ریزی هایی که برای توسعه روستاها در نظر گرفته می شود باید به این تفاوت ها توجه شود و اینکه در هر روستایی عوامل متفاوتی بر زیست پذیری تاثیر می گذارند که با سایر روستاها متفاوت می باشند، بنابراین نمی توان از رویکردهای یکسان برای توسعه روستاها بهره برد.