اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری بر مشکلات رفتاری و مهارت های اجتماعی کودکان پیش دبستانی با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی

اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی به عنوان یکی از شایع ترین اختلال ها شناخته شده است که یکی از دلایل اصلی ارجاع کودکان به کلینیک ها به خاطر مشکلات رفتاری است. کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی، علاوه بر مشکلات رفتاری و اجتماعی، با والدین، برادران و خواهران و معلمان هم مشکل دارند. ماهیت پایدار طرد اجتماعی به آسانی سبب انزوای اجتماعی می شود. درنتیجه کودکان و بزرگ سالان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی، دوستان کمی دارند. اگرچه آن ها ناامید هستند، ولی می خواهند مورد دوست داشتن قرار گیرند. آن ها با جور شدن تلاش می کنند تا دوستانی پیدا کنند، ولی تلاش آن ها، شانس شان را برای تعامل با دیگران به حداقل می رساند و چرخه معیوبی را ایجاد می کند. به نظر می رسد بازی درمانی بتواند مشکلات رفتاری کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی را کاهش دهد و مهارت های اجتماعی آن ها را بهبود بخشد. بازی یکی از روش های درمان کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی است، چراکه این کودکان با مشکلاتی در رفتار و مهارت های اجتماعی مواجه هستند. پژوهش حاضر به منظور بررسی اثربخشی بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری بر مشکلات رفتاری و مهارت های اجتماعی کودکان پیش دبستانی با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی در شهرستان آران و بیدگل انجام شد.
این پژوهش، یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون و گروه شاهد بود. در این پژوهش 30 پسر 5 تا 6 ساله با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی شرکت داشتند که به روش نمونه گیری در دسترس از مراکز پیش دبستانی شهرستان آران و بیدگل انتخاب شده بودند. آزمودنی ها به دو گروه 15 نفری آزمایش و شاهد تقسیم شدند. گروه آزمایش، بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری را در 12 جلسه دریافت کردند، درحالی که به گروه شاهد این آموزش ارائه نشد. ابزارهای استفاده شده در این پژوهش پرسش نامه مشکلات رفتاری راتر- فرم والدین (1975) و مقیاس درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت (1990) بود. والدین پرسش نامه مشکلات رفتاری راتر و معلمان مقیاس درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت را برای آزمودنی ها در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون تکمیل کردند. اطلاعات به دست آمده از پرسش نامه ، قبل و بعد از مداخله با استفاده از تحلیل کوواریانس چندمتغیری و نسخه 23 نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شد.
در ابتدا مفروضه های طبیعی بودن و همگنی واریانس و کوواریانس متغیرها ارزیابی شد. آزمون کلموگروف اسمیرنوف حاکی از آن بود که همه متغیرها طبیعی هستند (P>0.05). آزمون باکس هم فرض همگنی واریانس و کوواریانس را تایید کرد. بنابراین مفروضه های آزمون آماری تحلیل کوواریانس چندمتغیری برقرار است و می توان برای تجزیه وتحلیل داده ها از این آزمون آماری استفاده کرد. نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری نشان داد بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری اثر معناداری بر مشکلات رفتاری و مهارت های اجتماعی کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی داشت (P<0.0001). همچنین نتایج بیانگر اثر معنادار بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری بر همه خرده مقیاس های مشکلات رفتاری (پرخاشگری و بیش فعالی، اضطراب و افسردگی، ناسازگاری اجتماعی، رفتارهای ضداجتماعی، کمبود توجه) و مهارت اجتماعی (مشارکت، ابراز وجود، مهار خود) در این کودکان بود (P<0.0001). بر اساس مجذور اتا می توان عنوان کرد به ترتیب 70، 51، 62، 66، 68 و 67 درصد از تغییرات هر یک از مولفه های پرخاشگری و بیش فعالی، اضطراب و افسردگی، ناسازگاری اجتماعی، رفتارهای ضداجتماعی، کمبود توجه و مشکلات رفتاری به علت اثر مشارکت آزمودنی ها در برنامه بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری است. همچنین با توجه به مجذور اتا می توان بیان کرد که به ترتیب 69، 58، 52 و 61 درصد از تغییرات هر یک از مولفه های مشارکت، ابراز وجود، مهار خود و مهارت های اجتماعی از شرکت کودکان پیش دبستانی با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی در برنامه بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری ناشی می شود.
بازی درمانی مبتنی بر مدل شناختی رفتاری می تواند مشکلات رفتاری کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی را کاهش دهد و مهارت های اجتماعی آن ها را بهبود بخشد. بنابراین، برنامه ریزی به منظور استفاده از بازی درمانی برای کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی اهمیت ویژه ای دارد.