ارزیابی تنوع شیمیایی اسانس جمعیت های طبیعی گیاه مورتلخ در ایران

مورتلخ با نام علمی Salvia mirzayanii از خانواده نعناعیان، یکی از گونه های بومی (اندمیک) کشور است که در استان های بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس،کرمان و هرمزگان رویش دارد. در این تحقیق هفت جمعیت مختلف این گیاه از رویشگاه های طبیعی آن در استان های فارس (بوانات، داراب، سروستان و لار) و هرمزگان (تنگه زاغ، سرچاهان وکوه سیرمند) جمع آوری شده و از نظر مقدار اسانس و تنوع ترکیبات شیمیایی موجود در آن مورد مطالعه قرار گرفتند. استخراج اسانس به روش تقطیر با آب انجام شده و پس از اندازه گیری مقدار اسانس (درصد وزنی به وزنی)، نوع و مقدار ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس جمعیت ها نیز به روش کروماتوگرافی گازی همراه با طیف سنج جرمی انجام گرفت. نتایج نشان داد که بیش ترین و کم ترین مقدار اسانس به ترتیب مربوط به جمعیت سیرمند (2/2 درصد) و جمعیت سروستان (6/0 درصد) بود. در مجموع در اسانس جمعیت های مورد مطالعه تعداد 127 ترکیب شناسایی شدند که لینالیل استات، ترانس- سابینن هیدرات، 1و 8- سینئول، لینالول، گاما-کادینن و آلفا-ترپنیل استات، ترکیبات اصلی اسانس این جمعیت ها بودند. تجزیه خوشه ایترکیبات شیمیایی اسانس جمعیت ها منجر به شناسایی پنج تیپ شیمیایی 1) لینالیل استات + 1و8- سینئول، 2) لینالیل استات + لینالول + آلفا -ترپنیل استات، 3) لینالیل استات + سابینن هیدرات، 4) لینالیلاستات + گاما-کادینن و 5) آلفا-ترپنیل استات + 1و 8- سینئول گردید. تنوع شیمیایی بالای اسانس در بین جمعیت ها براساس پراکنش جغرافیایی و اقلیمی می تواند برای حفاظت و اهلی کردن درون و خارج از رویشگاه این گیاه در نظر گرفته شود.