تحرک اجتماعی در رمان فارسی از 1300 تا 1350 (مطالعه در چهار رمان نمونه)

اصطلاح تحرک اجتماعی (Social Mobility) به جابه جایی افرادازپایگاهی اجتماعی به پایگاه اجتماعی دیگراطلاق میشود. این تحرک به دو شیوه عمودی و افقی اتفاق می افتد. پرسش اصلی این پژوهش بازتاب چگونگی تحرک طبقات اجتماعی در رمان فارسی در دوران مورد بحث است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی وبااستفاده ازمنابع کتابخانه ای و با در نظر گرفتن نمونه های موفق رمان های این دوره بوده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد از سالهای1300تا 1325 طبقه اجتماعی اشراف و کارمندان و طبقه اداری و شهرنشین در رمان فارسی بیشترین بازتاب را داشته است. در این دوره انتقاد از فاصله طبقاتی و تحرک اجتماعی ناسالم، از مهمترین مسائل طرح شده در رمانها است. طبقه متوسط در حال شکل گیری و تحرک اجتماعی بیشتر از نوع تحرک عمودی است. از سال های 1325تا 1350 طبقه اجتماعی متوسط شهرنشین و بویژه طبقه محروم روستانشین، کارگران و دهقانان در رمان بیشتر بازتاب داشته است. در این دوره، تحرک اجتماعی اغلب در میان طبقات متوسط و محروم و از نوع تحرک افقی است. یعنی جا به جایی در مشاغل فرودست مثلا تبدیل روستایی و کشاورز بی زمین به حاشیه نشین شهری را شاهد هستیم. مساله استفاده تکنیکی از تجدد در سطح صنعتی مانند استفاده از ابزارهایی چون ماشین وتراکتور و در سطح فرهنگی ماننداستفاده ازکفش وکلاه ولباس فرنگی بدون زیر ساخت مناسب و فرهنگ مصرف آن، تبعاتی در ایجاد فاصله طبقاتی و تحرک اجتماعی به وجود آورد که در رمان های این دوره بازتاب یافته و تحلیل شده است.