اسماعیلیان نزاری، از خشونت تا تجددگرایی

اسماعیلیان معتقد به امامت اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع) می باشند، آنان ابتدا در مصر به قدرت رسیدند و پس از آن حکومت فاطمیان مصر را تاسیس کردند.
پس از مرگ المستنصربالله هشتمین امام فاطمی در سال 487 ه. ق، وزیر المستنصربالله مانع از آن شد تا نزار، فرزند ارشد المستنصر، به حکومت برسد و موجب به وجود آمدن انشعابی بزرگ در درون فرقه اسماعیلیه گردید.
المستعلی فرزند کوچکتر المستنصر و شوهر خواهر وزیر، با کمک وزیر به قدرت رسید. پس از آن، اسماعیلیان به دو گروه نزاریان و مستعلویان تقسیم شدند.
ایرانیان نیز که معتقد به خلافت نزار بودند به «نزاریان ایران» معروف شدند.
در میان این گروه، حسن صباح شخصیتی برجسته، پیچیده و همچنین مرد وطن خواهی بود که پس از فتح قلعه الموت، خط و مشی مسلحانه را برای مبارزه با سلجوقیان به کار گرفت و آدمکشی را به عنوان شیوه ای برای رسیدن به اهداف سیاسی و نظامی اتخاذ کرد. وی دیدگاه خاصی نسبت به شریعت داشت و آن را در جهت منافع قدرت خود تفسیر می کرد.
خشونت حسن صباح موجب گردید که از این دوره به عنوان «دوران خشونت» اسماعیلیان یاد شود. پس از آن دوره و از بین رفتن الموت، توسط «خشونت مغولان، اسماعیلیان آقاخانی، به عنوان شاخ های از اسماعیلیان نزاری، به دلیل آنکه در گذشته اسماعیلیه از نظر سیاسی شکست خورده و حتی ترور هم نتوانسته بود خواسته های آنان را برآورده سازد، راهی متفاوت را در پیش گرفتند و تجددگرایی را به عنوان راهبردی جدید برگزیدند، لذا این دوره میتواند با عنوان «دوران تجدد» اسماعیلیه نامیده شود.
در این دوران، آقاخان سوم، امام اسماعیلیان به عنوان یک سیاستمدار اصلاحطلب از شخصیتی بین المللی برخوردار شد و آقاخان چهارم، امام کنونی علاوه بر ادامه راه پدر بزرگش، با بسط شبکه های توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به دنبال تحکیم موقعیت خود از طریق تجددگرایی است. در واقع، اسماعیلیان نزار جهت دستیابی به قدرت و مبارزه با تسلط مذهبی- سیاسی را به کار بردند، اما چون شکست «خشونت» عرب و ترک در یک دوره راهبرد خوردند راهبرد تجددگرایی توسط شاخه آقاخانی نزاریان سرلوحه عمل قرار گرفت.
این مدعا با بررسی تاریخچه نهضت اسماعیلیه نزار و تشریح راهبردهای ایشان جهت دستیابی به قدرت و مبارزه با تسلط مذهبی- سیاسی عرب و ترک و با بهرهگیری از روش در سطح توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای پی گرفته خواهد شد.