بررسی مقایسه ای ژئوپلیتیک منطقه شرق ایران در دوره قاجار و پهلوی و تاثیر آن بر فرازوفرود خاندان علم

ژئوپلیتیک ازجمله مفاهیمی است که کاربرد آن سابقه ی بیش تری از بعد علمی و نظری آن دارد، ژئوپلیتیک زمانی معنا می شود که یک موقعیت جغرافیایی و مکانی، معنا و رنگ سیاسی به خود بگیرد و از این حیث دارای معنا و اعتبار گردد. حال ممکن است این اهمیت و معنای سیاسی ماندگار نباشد و از یک دوره ی زمانی به دوره ی زمانی دیگر تغییر یابد که این مسئله می تواند تاثیر زیادی در ژئوپلیتیک یک منطقه داشته باشد. منطقه ی شرق ایران از گذشته های دور به جهت حوادث و وقایع مهم و متعدد جایگاه خاصی در تاریخ این سرزمین داشته است. این منطقه به سبب عوامل مختلفی ازجمله نزدیکی به آب های گرم خلیج فارس، نزدیکی به شبه قاره ی هند، موقعیت مناسب اقتصادی و...، حداقل در دو سده ی اخیر موردتوجه قدرت های بزرگ ازجمله انگلیس و روسیه بوده است. و در دوره هایی تبدیل به صحنه ی بازی قدرت این ابرقدرت ها شده است. البته ناگفته پیداست که اهمیت ژئوپلیتیکی شرق ایران در دوره های مختلف یکسان و مشابه نبوده، بلکه بنا به دلایلی فرازوفرود داشته است. هدف نوشتار حاضر مقایسه ی اهمیت ژئوپلیتیک شرق ایران در دوره ی قاجاریه و دولت پهلوی است و تاثیری که جایگاه ژئوپلیتیکی این منطقه در این دو دوره ی تاریخی می توانست بر قدرت سیاسی خاندان محلی مهم این منطقه یعنی خاندان علم داشته باشد.