بازپژوهی دیدگاه امام علی(ع) درباره عقل زنان با تاکید بر خطبه 80 نهج البلاغه

دیدگاه امیرالمومنان، علی(ع) درباره زنان از مجموع گزاره های منقول و منسوب به وی به دست می آید و بازشناخت سند، اصل صدور و دلالت این روایات در ارائه نظام اندیشه امام(ع) موثر خواهد بود. تعبیر «نواقص العقول» در خطبه 80 نهج البلاغه، از جمله این گزاره ها است که مقاله حاضر با نگاهی تاریخی به ردیابی این خطبه در منابع متقدم و مسئله اصل صدور آن می پردازد. بر اساس دستاورد تحقیق، خطبه مذکور، بخشی از یک نامه است که پیش از نهج البلاغه در کتب الامامه و السیاسه دینوری (م272)، الغارات ثقفی (م283) و المسترشد طبری (م329) بیان شده است. فراز مربوط به خطبه80 (تعبیر نواقص العقول) قبل از نهج البلاغه، فقط در المسترشد آورده شده، سپس به منابع پسین راه یافته است. خطبه 80 در نهج البلاغه مرسل و در المسترشد نیز با سند عامه نقل شده و ضعیف است. بنابراین، نواقص العقول بودن زنان و موارد دیگر این خطبه، از امام علی(ع) صادر نشده است و گزارشی از شعبی به نقل شریح بن هانی از نامه امام علی(ع) است که به دلیل ضعف سند، مردود است. در نتیجه، شبهاتی که مبتنی بر این نامه یا خطبه است، با اثبات عدم صدور سخن از امام علی(ع)، اساسا وارد نیست؛ زیرا مواد اصلی آن به امام(ع) منسوب است و در واقع، از وی نیست.