اثر روش های مختلف اسانس گیری بر کمیت و کیفیت اسانس دو گونه از جنس کاکوتی (Ziziphora L)

جنس "کاکوتی"(Ziziphora L.) متعلق به خانواده نعناعیان(Lamiaceae)، دارای گونه های داروئی و معطره بسیار ارزشمندی است که تاکنون بالغ بر 25 گونه از این جنس در جهان و 4 گونه یک ساله و چند ساله از ایران گزارش شده است. در این تحقیق ترکیب های شیمیائی اسانس دو گونه ی کاکوتی(Z. tenuior L.، Z. clinopodioides Lam.) منطقه قمصر کاشان مورد بررسی قرار گرفته است. سرشاخه های گل دار گونه های مذکور در بهار سال 1390 جمع آوری و به روش های مختلف شامل تقطیر و استخراج با بخار هم زمان با حلال آلی (SDE)، کلونجر، اسانس گیری با بخار سرد (با استفاده از امواج فراصوت) و تقطیر با بخار آب اسانس گیری شدند. برای شناسائی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس، از دستگاه های گاز کروماتوگرافی(GC) و گاز کروماتوگرافی متصل شده به طیف سنج جرمی(GC/MS) استفاده شد. عملکرد اسانس در روش های مختلف، در گیاه کاکوتی یا Z. tenuior بین 2/0 تا 3/2% و در گیاه کاکوتی کوهی یا Z. clinopodioides بین 3/0 تا 3/1% متغیر بود. 18 ترکیب شیمیائی در اسانس سرشاخه های گل دار گیاه کاکوتی و 33 ترکیب در اسانس گیاه کاکوتی کوهی شناسایی شدند. اجزای اصلی اسانس کاکوتی شامل پولگون (1/90%-0/80%) و پی پریتنون (1/7%-5/4%) بودند. بیشترین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس کاکوتی کوهی شامل پولگون (2/35%-9/25)، پی پریتنون (9/27%-1/10%)، منتول(5/17%-4/11%) و منتون (7/7%-0) بودند. حضور درصد بالای منتول در اسانس گیاه کاکوتی کوهی، باعث مرغوبیت اسانس این گیاه شده است. بهترین راندمان اسانس در دو گیاه، متعلق به روش تقطیر و استخراج با بخار همزمان با حلال آلی بود. با توجه به خلوص 81 درصدی ترکیب پولگون در اسانس گیاه کاکوتی و با در نظر داشتن بازده حدودا دو درصدی استحصال اسانس، می توان در صورت کشت مکانیزه این گیاه، ترکیب مورد نظر را خالص سازی نمود.