بررسی سندی و دلالی روایات اهل سنت در تفسیر «سبعا من المثانی‏»

شمار قابل توجهی از مفسران اهل سنت به واسطه باور به وجود روایت های نبوی دال بر معرفی «سوره حمد» به عنوان مصداق عبارت «سبعا من المثانی‏»، تفسیر این تعبیر به «سوره حمد» را بر دیگر آراء برتری داده و آن را برگزیده اند. بررسی روایات نبوی در این موضوع مشابهت زیاد متن آن ها را اثبات می کند؛ به نحوی که می توان گفت همه آن ها بازگو کننده یک سخن پیامبر (ص) در گفت و گو با یکی از صحابه (به احتمال زیاد ابی بن کعب، و یا ابوسعید بن معلی) هستند. محتوای مشترک در همه این روایات معرفی «سوره حمد» به عنوان سوره ای است که در کتب آسمانی پیشین و قرآن نظیر و مانند ندارد و سپس تلاوت آیه هشتاد و هفتم سوره حجر است. مفسران اهل سنت علت تلاوت این آیه پس از اشاره به فضیلت سوره حمد را در این دیده اند که این سوره مصداق تعبیر «سبعا من المثانی‏» است. اما بازخوانی مجدد این روایات نشان می دهد که از آنجایی که در آیه هشتاد و هفتم سوره حجر دو تعبیر «سبعا من المثانی‏» و «القرآن العظیم» در کنار یکدیگر آمده اند نمی توان به طور قطع گفت سوره حمد مصداق «سبعا من المثانی‏» است؛ چه اینکه امکان دارد این سوره به عنوان مصداق «القرآن العظیم» معرفی شده باشد. توجه به واژگان به کار رفته در آیه، یعنی «المثانی‏» و «العظیم» این احتمال را به وجود می آورد که تعبیر «المثانی‏» که به معنای معطوف به گذشته است به بخشی از وحی قرآن که در کتب آسمانی پیشین نظیر و مانند دارد و تکرار آن ها محسوب می شود اشاره داشته باشد و تعبیر «القرآن العظیم» به بخشی از وحی قرآنی که در کتب آسمانی پیشین مانند ندارد و مختص به پیامبر اسلام (ص) است اشاره داشته باشد.