بررسی مقابر پادشاهان صفویه ی مدفون در حرم حضرت معصومه (ع)

پس از عزیمت امام هشتم شیعیان به خراسان گروه زیادی از علویان و خاندان آن حضرت به جهت دیدار امام عازم خراسان گردیدند. یکی از این افراد حضرت فاطمه معصومه (ع)، خواهر حضرت امام رضا(ع)، بود. در جریان سفر، حضرت معصومه در قم بیمار شده و در سال 201 هجری قمری در این شهر وفات یافت. با گذشت زمان مزار مطهر ایشان مبدل به یکی از زیارتگاه های شیعیان و مرکز تجمع آنان گردید. با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران عصر صفوی و توجه بیش از پیش پادشاهان این سلسله به مراقد ائمهی شیعه و امامزادگان، بر اهمیت این مراکز افزوده گردید. شهر قم بهواسطهی وجود حرم حضرت معصومه (ع) یکی از این مراکزی بود که مورد توجه پادشاهان صفویه قرار گرفت و در طول حکمرانی این سلسله اقدامات گوناگون عمرانی در حرم مطهر صورت پذیرفت. از آنجا که قدرت خاندان صفویه از میان خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی برخواسته بود و آنان خود را به عنوان مرشد کامل و رهبر طریقت صفویه معرفی مینمودند، در آن دوره خانقاه و مقبرهی خاندان صفویه بهمانند یکی از مهمترین اماکن مقدس به شمار میرفت. به طوری که موسس این سلسله، شاه اسماعیل اول، در این مقبرهی خاندانی به خاک سپردهشد. اما خطری که میتوانست پیوسته این مجموعه را تهدید کند، خطر تهاجم دشمن اصلی صفویان، امپراتوری عثمانی، بود. با درگذشت شاه طهماسباول، پیکر او به حرم مطهر حضرت امام رضا (ع)، در مشهد، انتقال دادهشد. اما این مکان نیز تا مدتها مورد هجوم و تعرض دشمنان شرقی صفویان، ازبکان، قرار میگرفت. بهگونهای که در حملهی ازبکها به فرماندهی عبدالمومن خان ازبک به خراسان و تعرض آنان به حرم مطهر امام رضا در سال 1004هجری قمری، مقبرهی شاه طهماسب نیز مورد بیحرمتی قرار گرفت (ترکمان، 1382: ج2/ 527). به این واسطه خاطرهی این اتفاق بعدها باعث گردید که سایر سلاطین صفوی، مناطق مرکزی را برای محل تدفین خود تعیین نمایند. برای نمونه، پس از درگذشت شاه عباس اول، بازماندگان او از بیم هتک حرمت به جنازهی او، شش تا دوازده تابوت آماده کردند تا هرکدام را به یکی از شهرهای مقدس بفرستند تا برای کسی مشخص نباشد که جنازهی او دقیقا در کجا دفن می شود (شاردن، 1372: ج2/ 531). اما بهواسطهی نوشته های اسکندربیگ ترکمان که از نزدیکان شاه عباس بهشمار میرفت، مشخص میگردد که جنازهی شاه در امامزاده حبیببنموسی در کاشان به امانتگذاردهشد تا بعدها به یکی از مشاهد متبرکه انتقال یابد که این امر نیز محقق نگردید (ترکمان، 1382: ج3/ 1079). پس از شاه عباس اول، نظر به موقعیت قرارگیری شهر قم در مرکزیت ایران کلیهی پادشاهان پس از وی، در حرم حضرت معصومه دفن گردیدند و بهواسطهی قرار گرفتن مقابر پادشاهان در حرم حضرت معصومه، بناها و آثار ارزشمند دیگری به مجموعهی حرم مطهر اضافه گردید.