فلسفه و شریعت در رساله الهیاتی سیاسی اسپینوزا در میانه ابن رشدگرایی و نص گرایی

با در نظر گرفتن سرشت چندفرهنگی تکوین سیستمهای فکری، میتوان گفت باروخ بندیکت اسپینوزا نگاه خود به مسئله امکان یا امتناع توفیق بین فلسفه و شریعت را در امتداد سنت ابن رشدگرایان لاتین و یهود صورتبندی کرده است. بخش عمده یی از رساله الهیاتی سیاسی مصروف پاسخ دادن به این مسئله شده است. فکر فلسفی اسپینوزا از چندین سنت فلسفی و سیاسی تاثیر گرفته است. وی که از متفکران طبیعی-مسلک دوران رنسانس الهام گرفته است، به سنت جمهوری خواهی رادیکال تعلق دارد و در تکوین میراث روشنگری رادیکال سهمی عمده داشته است. در پیوند با این جریانها، وی در عین حال از سنت اصلاحات دینی پروتستان نیز متاثر بوده و سابقه تربیت یهودی دارد. اسپینوزا با مسئله بزرگ امکان یا امتناع جمع بین الهیات و فلسفه، یا دیانت و عقلانیت درگیر است. مواجهه فیلسوف روشنگری رادیکال با نص مقدس، در پرتو امکانهای میراث فکر عقلانی یهودی و اسلامی صورت گرفته است. وی برای پاسخ به آن مسئله بزرگ، آشکارا با جریانهای عقلگرا و نص گرای تاریخ دیانت یهود رویارو میشود. به اعتبار سهم عظیم تفکر عقلی اسلامی در برآمدن فلسفه یهودی قرون میانه، تاملات اسپینوزا او را به میدان فکر عقلی اسلامی نیز میکشاند. در مقایسه با نص گرایان و عقلگرایان مسلمان و یهودی قرون میانه، وی راه میانه را برگزیده و در بخشهای الهیاتی رساله الهیاتی سیاسی در دفاع از این حکم احتجاج میکند که: نه فلسفه خادم شریعت و نه شریعت خادم فلسفه است. برپایه این رای اسپینوزایی، میتوان این دو فرضیه مکمل را مطرح کرد: 1) امتناع جمع بین فلسفه و شریعت در رساله الهیاتی سیاسی لزوما به معنی تمهید مبانی عرفی برای حوزه عمومی نیست. 2) رساله الهیاتی سیاسی از رهگذر هرمنوتیک تاریخی نص، نظریه یی ایمان گرایانه تمهید میکند که حوزه فراخ زندگی در وضعیت مدرن را از سترونی و سردی بی معنایی رهایی میبخشد.