خشنی یا خنثی؟ تصحیح بیت هایی از دیوان خاقانی

بیت های زیادی از دیوان خاقانی به سبب پیچیدگی ها و دقایق منحصربه فرد و نیز استفاده از واژگان غریب و به کاربستن کلمات در حوزه معنایی متفاوت، دستخوش گشتگی و خوانش های اشتباه شده است. درعین حال، باتوجه به همین گستردگی لغات و ترکیبات در شعر خاقانی، دیوان وی یکی از منابع اصلی فرهنگ نویسان قدیم برای استخراج لغات تازه و نیز شاهدهای شعری بوده است. مصححاندیوانخاقانیگهگاهبااستفاده از همین فرهنگ هایکم اعتبار،همانندجهانگیری،برهان، مجمع الفرس ونظایرآنها،بیت هایمشکوکوبحث برانگیزخاقانیراتصحیح کرده اندومعنیآنهارانیزبراساسهمین فرهنگ ها ذکر کرده و در مواردی به خطا رفته اند. در این پژوهش، ضمن نگاه انتقادی به فرهنگ های لغت و با استفاده از شواهد متون کهن، پیشنهادهایی برای تصحیح سه بیت از خاقانی مطرح و نشان داده شده است که واژه «خشنی=زن فاحشه» در دیوان خاقانی حاصل خوانش اشتباه «خنثی=نرماده و مخنث» در چند بیت از دیوان اوست. آگاه نبودن به گستره معنایی «خنثی» و «مخنث» از عمده دلایلی بوده که مصححان را از تشخیص ضبط اصلی دست نویس های دیوان خاقانی دور کرده است، حال آنکه توجه به تناسب های حاکم بین واژه ها و ترکیبات موجود در بیت ها و استفاده از مضمون های همسان در آثار خاقانی، یکی از راه های تصحیح شعر دیریاب اوست.